Najveći cjelokupni nedostatak u izvedbi predstave jeste pretjerana umjerenost u većini njenih pojedinačnih elemenata, zbog koje se muzička podloga čini tihom i nedovoljno dramatičnom, glumačka izvedbenost generalno preblagom, a razvoj radnje suviše usporenim i stagnirajućim

Foto: Velija Hasanbegović

Drama Gazi Husrev-beže ili: Bukagije Džemaludina Latića premijerno je izvedena 27. oktobra na sceni Narodnog pozorišta Sarajevo u režiji Tanje Miletić-Oručević. Riječ je o tekstu koji se bavi jednom od najznačajnijih historijskih ličnosti Sarajeva i Bosne i Hercegovine, a koji je nesumnjivo bio potreban aktuelnoj bosanskohercegovačkoj dramskoj književnosti, prije svega jer njenu savremenost osvježava tradicionalnim dramskim jezikom te izuzetno referentan historijski period smješta u univerzalni i nikada prevladani teatarski prostor Williama Shakespearea.

Također, tekst Džemaludina Latića žanrovski podsjeća na izrazito plodonosan tok bosanskohercegovačke dramske književnosti, onaj koji pripada historijskoj drami koja započinje s Bosanskim kraljem (1967) Miroslava Jančića, a u kojem su njeni velikani Derviš Sušić i Miodrag Žalica, Duško Anđić, ali i Nedžad Ibrišimović te Abdulah Sidran i Zlatko Topčić.

Na tragu njihove tradicije, koju karakterizira skladna dramska arhitektonika, izrazito jezičko bogatstvo te psihološka kompleksnost glavnog junaka, tekst Gazi Husrev-beže ili: Bukagije poteže mnogobrojna duhovna, egzistencijalna i politička pitanja pojedinca, a sve kroz nacionalni i religijski odnos naroda u Bosni i Hercegovini, kao vječiti izvor sukoba i ratova na njenom tlu. S druge strane, režija Tanje Miletić-Oručević do krajnosti je podređena tekstu, što je povremeno čini vizualno siromašnom i u saradnji s ostalim teatarskim elementima, nedovoljno dinamičnom, uprkos njenoj tačnosti, odmjerenosti i obimu koji zahtijeva rad s petnaest glumaca.

Predstavu otvara narator, Gazi Husrev-begov pisar Ševki (Emir Fejzić), koji publiku upoznaje s likom i djelom Gazi Husrev-bega, plemića bosanskohercegovačkog porijekla, koji je od 1521. do 1541. godine bio namjesnik Osmanskog carstva u Bosni. Ševki zatim najavljuje radnju komada, koja započinje s ratnim porazom Gazi Husrev-bega (Aldin Omerović) u Jajcu i njegovim povratkom u Sarajevo, gdje ga dočekuju Jahja-beg (Mehmed Porča), njegov ratni ahbab, i Bali-beg (Aleksandar Seksan), njegov školski drug, koji priželjkuju da će postati njegovi alajbezi. Ipak, zamjeraju mu što “često ratuje” i što u ime druge zemlje u rat šalje bosanske mladiće da ginu, što ujedno nagovještava sukob između ovog trojca, ali i drugačije lične interese Husrev-begovih prvih političkih saradnika.

Uporedo s vojnim obavezama, Gazi Husrev-beg se susreće i s nedaćama privatne prirode jer njegova supruga Sevda (Merima Lepić-Redžepović) ne može da zatrudni. Bojeći se da će ga izgubiti zbog toga, Sevda odlazi šejhu Lutfullahu (Damir Kustura) da joj “zapiše”. Isto učine i Gazi Husrev-begova sestra Neslišah (Ejla Bavčić-Tarakčija) i njen suprug Omer-beg (Ermin Sijamija), koji od šejha zatraže da “zapiše” da se Gazi Husrev-beg zaljubi u Dišu (Helena Vuković), Omer-begovu sestru, kako bi time imetak sačuvali u porodici, što on pod pritiskom i učini te “nauči” na jabuku.

Upravo ovakav način kreiranja spletki u dramaturškom smislu preuzet je iz Shakespeareove drame intrige, u kojima se centralnom liku s više strana sprema zavjera, na koju on nasjeda, a zatim je raspoznaje i donosi odluke kojima određuje vlastiti karakter.

Kao i u Shakespeareovim tragedijama, vrijeme u Latićevom tekstu radi protiv likova, te se stvara utisak da Gazi Husrev-beg najveću bitku vodi upravo s ovim nevidljivim likom kojeg je nemoguće kontrolirati. Također, Gazi Husrev-beže ili: Bukagije identificira se prema Shakespeareovim tragedijama jer sadrži herojsku figuru čovjeka plemenitog porijekla, ali s jednim nedostatkom. To je u slučaju Gazi Husrev-bega lahkovjernost, koja omogućava razvijanje spletke i u konačnici dovodi do tragičnog kraja, odnosno fatalnog ishoda za jednog od pozitivnih likova, što je još jedan od Shakespeareovih zaštitnih znakova.

Tu je i svakako mnoštvo preuzetih motiva, kao što su: grobari, glasnici, duh mrtve (ubijene) osobe te filozofski monolozi u trenucima psiholoških raskola, koji, naprimjer, jednog hrabrog i stamenitog vojnog stratega razotkrivaju kao ljudsko biće sa svojim unutrašnjim strahovima i nedoumicama. Ipak, najreprezentativnija poveznica između ovog teksta i Shakespeareovog naslijeđa, ali i njegov najvažniji kvalitet, jeste jezik likova, djelomično prezentiran u klasičnom dramskom dijalogu ili kroz stih, koji je uprkos “velikim riječima” i znatnom korištenju arhaizama, neposredan, spontan i ljudski te umnogome doprinosi oživljavanju jednog zaboravljenog historijskog perioda.

U međuvremenu se iz Šibenika vraća Gazi Husrev-begov prijatelj Ivan, koji je primio islam i promijenio ime u Murat (Vedran Đekić). Njegovo imenovanje za alajbega koje je naredio Gazi Husrev-beg izaziva dodatnu ljutnju kod Bali-bega i Jahija-bega te oni odlaze kod kliškog kapetana Petra Kružića (Alen Muratović) kako bi se urotili protiv svog vladara. Kao centralni sižejni događaj koji sve svoje pojedinačne tokove okuplja na jednom mjestu, izdvaja se bitka na Klisu koja će utjecati na sudbine svih likova te će donijeti konačno razotkrivanje vanjskih i unutrašnjih zavjera.

Kako je originalna verzija drame imala tridesetak likova i znatno više materijala od one koja je vidljiva na sceni, posebne pohvale idu za dramaturga Hasana Džafića i dramaturginju Džejnu Hodžić, koji ni s radikalnim štrihom i zadržavanjam “samo” petnaest lica (pomoglo je i dodjeljivanje više sporednih uloga glumcima Nermanu Mahmutoviću i Davoru Sabi), nisu naštetili smislenosti predstave te očuvanja duha teksta. Ipak, s velikim brojem scena kraćeg trajanja, od kojih je nekolicina i višak, a u kojima sukobi između likova ostaju nedorečeni, zanemarena je ritmičnost komada te usporena protočnost radnje, što inače uobičajeno trajanje predstave (približno dva sata) čini nešto dužim.

Upravo ovakva dramaturška razvodnjenost komada dovodi do osjetnog odsustva njegove progresivnosti te se stvara utisak da vrhunci određenih segmenata radnje konstantno izostaju. Zbog velikog broja scena i učestalog zaustavljanja radnje, a nakon uspješno kreiranog zapleta, drugi dio predstave ostaje nedorečen i bez jasnog dramaturškog preokreta koji bi publiku “probudio” iz “očekivanog” raspleta sačinjenog od javne osude negativaca koji su već predstavljeni kao takvi. Tako konačna krivica očekivano ostane na Omer-begu, koji istu opet prebacuje na mrtvog Bali-bega, dok, protivno moralnom osjećaju, Neslišah izbjegne bilo kakvu odgovornost i osudu, iako je u najvećoj mjeri učestvovala u kreiranju zavjere koja je naposljetku izmakla kontroli.

Kada je u pitanju režiserski koncept, iako djelomično doprinosi oživljenju tretiranog historijskog perioda, zajedno s kostimografijom, scenografijom te muzičkom podlogom, on znatno umanjuje spektakularnost i grandioznost, koje su se svakako očekivale od ovog teatarskog projekta. Naime, krajnje pojednostavljena scenografija, s nekoliko drvenih sanduka na kojima se sjedi ili koji povremeno služe kao tabuti, a u kojoj jedinu promjenu donose komadi bijelih zastora s oslikanim slovima, osim što osiromašuje vizualni doživljaj kod gledalaca, negativno utječe i na mizanscen te glumci često djeluju kao da nisu sigurni u svoje radnje. Ipak, spomenuti zastori predstavljaju najuspjeliji segment režiserskog koncepta, jer, osim vizualne, posjeduju i metaforičku ulogu te gledaoce podsjećaju na važnost zapisane riječi, ali i upozoravaju na jedva primjetno, ali odlučno približavanje historije.

Na koncu, najveći cjelokupni nedostatak u izvedbi predstave jeste pretjerana umjerenost u većini njenih pojedinačnih elemenata, zbog koje se muzička podloga čini tihom i nedovoljno dramatičnom, glumačka izvedbenost generalno preblagom (osim Aldina Omerovića kao Gazi Husrev-bega, Vedrana Đekića u ulozi Murata te Merime Lepić-Redžepović kao Sevde, koji su oduševili svojim emotivnim, bogatim i posvećenim izvedbama), a razvoj radnje suviše usporenim i stagnirajućim.

Ipak, u konačnici, iako se zbog navedenog ovaj dugonajavljivani teatarski spektakl, hrabro zamišljen u šekspirovskom dramaturškom modelu, teško može okarakterizirati ostvarenim u svim njegovim kreativnim i produkcijskim dijelovima, on je svakako vrijedan posjete Narodnom pozorištu u Sarajevu, jer donosi nešto drugačije na bosanskohercegovačku teatarsku scenu i jer čak i kroz fikciju uvjerljivo oživljava jednu od najvažnijih povijesnih bosanskih ličnosti koja se u dramskoj književnosti pridružuje Kulinu banu, Katarini Kosači, Husein-begu Gradaščeviću…

Predstava Gazi Husrev-beže ili: Bukagije poslužit će i kao podsjetnik na vječiti religijsko-nacionalni sukob u Bosni i Hercegovini, koji njeni građani i danas žive, a koji nametnut od vanjskih sila stoljećima uzima živote i, umjesto novim životom, tvrdu bosanskohercegovačku zemlju natapa leševima i smrću.