Bertolt Brecht, Kavkaski krug kredom, režija: Paolo Magelli, adaptacija teksta i dramaturgija: Željka Udovičić-Pleština, scenografija: Mirna Ler, kostimografija: Lejla Hodžić, muzika: Arturo Annecchino, dizajn svjetla: Moamer Šaković, Paolo Magelli, producenti: Izudin Bajrović, Ermin Sijamija, Nihad Kreševljaković, Dino Mustafić

Na scenu Narodnog pozorišta u Sarajevu postavljena je predstava Kavkaski krug kredom, prema istoimenom komadu iz 1944. godine, njemačkog dramatičara Bertolta Brechta, a u režiji proslavljenog italijanskog teatarskog režisera Paola Magellija. S kompletnom glumačkom postavom te kreativnom i tehničkom ekipom iz BiH, u produkciji Narodnog pozorišta Sarajevo i MESS-a, te uz dramaturgiju Željke Udovičić-Pleštine i live izvedbu kompozicije Artura Annecchina, Kavkaski krug kredom na bh. pozorišnu scenu stigao je u pravom trenutku, kada su predstave počele nalikovati jedna na drugu, autorske oštrice tupjeti u traganju za angažiranošću u sadržaju, a zanemarivanju moći teatarskog jezika i odricanju od klasičnog dramskog teksta.

“Evo, radimo Kavkaski krug kredom. To vam je jedna tužna i pomalo smiješna priča o napuštenoj lutki…”, piše Magelli u “pismu iz Sarajeva”. Centralni sižejni tok komada, dakle, smješten je u sumrak Drugog svjetskog rata i započinje među ruševinama kavkavskog sela, gdje žene, stariji muškarci i vojnici piju vino i razgovaraju o ljepoti svojih sela te se prisjećaju nekih prošlih, sretnih vremena. Ovaj uvodni dio Brechtovog teksta završava najavom izvedbe drame Krug kredom, u kojoj sukob počiva na borbi dvije majke za isto dijete, a koju prepričava lik umjetnika Pjevača (Ermin Bravo). Kako bi riješio slučaj, sudija naređuje da se nacrta krug kredom te u njegovo središte stavlja dijete, a žena koja ga uspije privući sebi i izvući iz kruga će biti proglašena njegovom majkom. S dolaskom buktinje rata u grad, ironična stvarnost započinje iscrtavanjem svog kruga koji će preduhitriti teatar i završiti najavljenu pripovijest o pravdi.

Prije samog oblačenja vojničke odore, Simon (Aladin Omerović) uspije zaprositi seljanku Grušu (Maja Izetbegović), sluškinju guvernera Georgija Abašvilija i njegove supruge Natele (Ejla Bavčić-Tarakčija). Nakon što knez Kacbeki (Ermin Sijamija) mučki ubije svog brata Georgija, Natela biva primorana napustiti grad. Bježeći pred pobunjenicima i pakujući skupocjene haljine, zaboravlja svoju bebu, koju zatim slučajno pronalazi Gruša i spašava je od sigurne smrti. U potjeru za njom kreće vojska, silovatelji, zločinci, kako bi pronašli dijete i isto ubili kao jedinog guvernerovog nasljednika, a prema naredbi nemilosrdnog kneza.

Gruša bježi u planine na sjeveru i posredstvom brata dogovara brak s jednom starom ženom i, zbog sigurnosti te krova nad glavom, udaje se za njenog sina Jusupa (Vedran Đekić), koji je na smrtnoj postelji. U međuvremenu, napuštena beba izrasta u dječaka Mihela (Isa Seksan), a privremeni prestanak ratnih dejstava spaja Simona i Grušu, ali njihov susret završava se svađom i ponovnim razilaženjem. Gruša i Mihel vraćaju se u grad iz kojeg su pobjegli, gdje je dočekuje sučeljavanje s Natelom, koja zbog nasljedstva traži dijete nazad. Krug se zatvara. Kako bi ustvrdio koja je od njih prava Mihelova majka, sudija Azdak (Ermin Bravo) suđenje otpočinje crtanjem kruga kredom te u njegovo središte smješta dječaka. Ona koja ga uspije privući sebi i izvući iz kruga bit će proglašena njegovom majkom.

Strogi autorski koncept Paola Magellija koji proizlazi iz same Brechtove poetike, čiji je osnovni cilj navođenje gledaoca na racionalnu kritiku, odnosno preispitivanje svega što vidi na sceni, izgrađen je od pripovijedanja stvarnosti, zatim njenog igranja na sceni te oblikovanja u duhu sarkazma. Lik Pjevača, odnosno lutajućeg umjetnika, radnju na sceni spaja s tretiranim historijskim događajem, a zatim ih u jednom kritičkom odnosu povezuje s publikom. Upravo Pjevač jeste Brecht lično, odnosno u ovom slučaju Magelli, koji se s mikrofonom direktno obraća posjetiocima u teatru i ne dozvoljava im da se emotivno vežu za dešavanja na sceni, kao što je, npr., scena silovanja, odigrana krajnje realistično, uvjerljivo, čak i eksplicitno, u izvedbi Dine Sarije u ulozi Vojnika i Maje Izetbegović kao Gruše.

On im, zapravo, svojim komentarima i songovima pokušava sadržati pogled na toj i sličnim scenama, kako bi u njima prepoznali stvarnost u kojoj žive, prihvatili je kao takvu i kritički je osudili. Ovo je upravo definicija Brechtovog “epskog teatra” kojeg Magelli vjerno slijedi i u njegovom političkom značenju, ali i kada je u pitanju širina, opširnost, veličina historijske stvarnosti koju pripovijeda. “Budnost” publike Magelli održava uz pomoć još jednog Brechtovog zaštitnog znaka, tzv. efekta začudnosti, koji kreira imitiranjem lahko primjetnih zvukova, kao što je ubrzani dječiji govor, zatim žanrovskim izletima, među kojima se posebno izdvaja Grušin bajkoviti “nebeski hod po žici”, te neočekivanim arhitektonskim pomjeranjima i “trzajima” koje izaziva, npr., obaranje balvana na scenu. Također, svaki prizor u ovom ostvarenju samostalan je i spojen principom montaže te ih se čak i po nekoliko istovremeno odigrava na sceni, što svakako gledaoca drži u pripravnosti i “dozvoljava” mu da sam upravlja svojim pogledom.

Kada je u pitanju dramaturgija predstave, ona je sasvim opravdano povjerena Željki Udovičić-Pleštini, konciznog i oštrog dramaturškog oka koje se neće libiti da broj od osamdesetak likova svede na 34 i zatim ih “podijeli” između 15 glumaca. Ovakav radikalan te istovremeno suptilan i gotovo neosjetan dramaturški “štrih” dokazuje, zapravo, ono što je oduvijek bilo poznato, ali ne i uvijek predočeno na jedan ovakav način: da u bh. glumištu itekako ima sposobnosti, talenta, kreativnosti i hrabrosti da se suoče s najzahtjevnijim izazovima koji podrazumijevaju igranje više sličnih ili dijametralno suprotnih uloga, sviranje instrumenata, pjevanje, plesanje, učestvovanja u scenama eksplicitnog nasilja i seksa. Ipak, uprkos složenosti režiserskog i dramaturškog koncepta, te energičnim i dramatičnim scenskim nastupima, u većem je dijelu predstave ritam ujednačen, zahvaljujući, prije svega, muzičkoj podlozi Artura Annecchina i live izvedbi Kenana Kojića, koje nemaju za cilj da “pojačavaju” emociju i čine dramatičnijom određenu scenu, već da drže na okupu pojedinačne prizore i zaokružuju ovaj spektakularni teatarski krug.

Ono što se, ipak, može zamjeriti dramaturgiji predstave jeste određena razdvojednost u pretposljednjem i posljednjem dijelu komada i djelomično opadanje tempa, prije svega, zbog suvišne posvećenosti prepričavanju historije sudije Azdaka. Istovremeno Magellijev “epski teatar” odiše simbolizmom, s usputnom posvećenošću religijskim motivima te bazirajući se na tragove koje je za čovjekom ostavljala historija. Tako je cijela scena prekrivena đonovima, ostacima cipela koji ukazuju na tragove svih onih koji su u ratovima prograni, ubijeni, a čije stope ne smiju biti zaboravljene.

Na koncu, Kavkaski krug kredom predstavlja istinsko osvježenje zbog svoje teatarske spektakularnosti koja probija iz svih njenih pojedinačnih elemenata, drugačijeg režiserskog pristupa i koncepta, energične, usklađene, hrabre izvedbe cjelokupnog glumačkog ansambla te, naravno, radi vraćanja Brechtu, čiji epski teatar nikada nije bio potrebniji ovom izgubljenom društvu. Poput Brechta i Gruše, i Paolo Magelli, tako, zatvara svoj teatarski krug u ovoj predstavi i, dok površni gledalac aplaudira sretnom završetku i pobjedi pravde, onaj malo iskusniji će biti zabrinutiji nego ikada prije i shvatit će zašto ljudi odlaze iz svojih sredina. Ali i sretniji, jer je prisustvovao istinskom dvosatnom teatarskom spektaklu.