Na kralja Aleksandra vršen je pritisak da se zdanje završi. On nije neozbiljno shvatao Canina upozorenja i pokušavao je usporiti radove, zbog čega je u javnosti bio izložen podsmijehu. Da ne bi bilo očigledno da se uplašio od Caninih riječi, on je pokušao usporiti radove na Skupštini s primjedbom da projekt treba revidirati i izmijeniti. Tako je odložio nastavak radova do 1934. godine, kada je angažiran ruski arhitekta Nikola Krasnov i kada su radovi nastavljeni. Kada je čula da su radovi nastavljeni, na dvor je stiglo novo Canino proročanstvo: “Ni ti nećeš živ dočekati izgradnju doma.” Kralj je te iste godine 9. oktobra ubijen u Francuskoj u gradu Marseilleu

Miloš Tenković, Predio sa džamijom iz 1866. godine

Piše: Esad RAHIĆ

I Narodna skupština i Brankov most izgrađeni su na mjestu dviju najmonumentalnijih beogradskih džamija i velikog muslimanskog mezarja oko njih. Narodna skupština na mjestu veličanstvene Ejnehan-begove ili Batal džamije i velikog mezarja oko nje, a Brankov most na mjestu gdje je bila prelijepa Liman džamija i, naravno, muslimansko mezarje oko nje. Beograđani su više upućeni u prokletstvo Brankovog mosta i o tome se više pisalo, a o prokletstvu mjesta gdje je Narodna skupština više se govorilo ranije nego sada.

PROKLETSTVO NARODNE SKUPŠTINE

Najčuvenija beogradska i srpska vidovnjakinja u prvoj polovini 20. stoljeća svakako je bila Spasenija Cana Jovanović. Kada je čula gdje kralj Petar I Karađorđević ima namjeru zidati Narodnu skupštinu, i putem štampe i posredstvom arhitekte Jovana Ilkića, autora projekta Narodne skupštine, javno je slala poruke da ne gradi skupštinu na tom mjestu jer će izgradnja tog objekta baš na tom mjestu biti kobna i po dinastiju koja je gradi i po sudbinu same države.

Te davne 1907. godine javno je pozivala i upozoravala kralja putem štampe riječima: “Batali (odustani), jer jedno takvo važno zdanje ne treba da počiva ne temeljima ukletog mesta gde je bilo rimsko groblje”, a kasnije “tursko groblje i Batal džamija”. Cana je govorila uplašenom Ilkiću: “Kralj je grdno sograšenije načinio prilikom izbora mesta gde će Dom graditi, jer tako važno zdanje ne sme da počiva na ukletom mestu! Reci kralju da se mane ćorava posla!”

Srpska javnost nije neozbiljno shvatala njene riječi jer su se neka njena ranija predviđanja obistinila, a osim toga, znali su da je tu nekad bila Batal džamija i veliko groblje na kojem su sahranjivani najugledniji beogradski muslimani. Beogradska štampa revnosno je prenosila njene izjave. Arhitekta Ilikić ozbiljno se zabrinuo. Cana je tvrdila da ni on kraj neće dočekati, da vidi dovršenu zgradu: “Zidate u Srbiju, no ona Srbima neće služiti za vek!”

Arhitekta Ilkić uzalud je molio kralja da promijeni lokaciju gradnje. Srpski vladar mu je govorio da je riječ o “bapskoj gluposti” i u čast svog starijeg sina Đorđa, na njegov 20. rođendan, 27. augusta 1907. godine postavio je kamen temeljac današnjeg Parlamenta Srbije, a na pergamentu koji je tom prilikom položio u temelje zdanja, osim imena kralja i mitropolita Dimitrija, nalazilo se i ime arhitekte Jovana Ilkića.

CRNO PROROČANSTVO DINASTIJI KARAĐORĐEVIĆ

Vidjevši početak radova, Cana izreče još jedno crno proročanstvo: “Neće dobro da se svrši, zidate na zavezanom mestu. Đorđe neće videti krunu na glavi, a ni onaj ko dođe nakon Petra neće dočekati kraj ovom zidanju.”

Činjenica je da je budućnost potvrđivala crno proročanstvo u narednih tridesetak godina. Već 1909. godine princ Đorđe abdicirao je na mjestu prestolonasljednika u korist mlađeg brata Aleksandra. Svi ljudi čija su imena upisana na pergamentu polahko su nestajali s historijske i životne scene prije nego što je Narodna skupština izgrađena.

Nakon Prvog svjetskog rata, nestaje Kraljevina Srbija, a nastaje Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, a potom Jugoslavija.

Na kralja Aleksandra vršen je pritisak da se zdanje završi. On nije neozbiljno shvatao Canina upozorenja i pokušavao je usporiti radove, zbog čega je u javnosti bio izložen podsmijehu. Da ne bi bilo očigledno da se uplašio od Caninih riječi, on je pokušao usporiti radove na Skupštini s primjedbom da projekt treba revidirati i izmijeniti. Tako je odložio nastavak radova do 1934. godine, kada je angažiran ruski arhitekta Nikola Krasnov i kada su radovi nastavljeni. Kada je čula da su radovi nastavljeni, na dvor je stiglo novo Canino proročanstvo: “Ni ti nećeš živ dočekati izgradnju Doma.” Kralj je te iste godine 9. oktobra ubijen u Francuskoj u gradu Marseilleu. Krasnov nastavlja radove. Zgrada je dovršena i puštena u rad 18. oktobra 1936. godine i u njoj počinju sjednice narodnih poslanika.

Ova zgrada, sazidana na mjestu gdje je bila džamija i veliko mezarje, ispratila je na groblje historije na tragičan način sve učesnike i uzročnike njene gradnje, kao i šest država: Kraljevinu Jugoslaviju, DF Jugoslaviju, FNR Jugoslaviju, SFRJ, SR Jugoslaviju i državnu zajednicu Srbije i Crne Gore.
Srbija je svoje poslanike u ovu najvišu državnu i zakonodavnu ustanovu uselila tek 102 godine nakon početka njene gradnje. Beograd je imao toliko lokacija gdje se mogla smjestiti ova ustanova, ali nažalost, izabrano je najneadekvatnije mjesto. Čak izgradnja Narodne skupštine na mjestu bogomolje i groblja najgora je vrsta grijeha i svetogrđa.

Ejnehan-begovu ili Batal džamiju izgradio je beogradski nazir Ejnehan-beg oko 1585. godine. Bila je najljepša i najveća džamija u Beogradu i u Smederevskom sandžaku, pa i šire. Zbog oštećenja koje je u ratnim operacijama pretrpjela, dobila je kasnije naziv Batal džamija. Oko nje je bilo jedno od najvećih muslimanskih mezarja u Beogradu, gdje su sahranjivani najugledniji beogradski muslimani. Nažalost, nedugo nakon povlačenja muslimanskog življa i osmanskog garnizona iz Beograda, ova je ljepotica po naređenju namjesnika Milivoja Petrovića Blaznavca srušena 1869. godine.

PROKLETSTVO BRANKOVOG MOSTA

Baš na mjestu gdje se nalazio noseći stub mosta na desnoj obali Save, koji i danas postoji, do 1930. godine stajala je jedna od najljepših i najvećih beogradskih džamija – Liman džamija, zapuštena i oštećena, koja je te godine uklonjena kako bi se podigao most. Beograđani vjeruju da je zbog ovog barbarskog čina i stravičnog događaja koji se zbio 1862. godine u džamiji ovaj most uklet. S mosta je skočilo u Savu i izvršilo samoubistvo više stotina Beograđana, a među njima i proslavljeni književnik Branko Ćopić. Most je mjesto ne samo pojedinačnih već i kolektivnih stradanja ljudi.

Liman džamija bila je jedna od najstarijih džamija u Srbiji. Građena je od tvrdog kamena granita, s teškim, visokim minaretom i prozorima i vratima od kovanog gvožđa.

Juna 1862. godine došlo je do incidenta na Čukur-česmi na Dorćolu u Beogradu. Tog sparnog dana napravio se red ljudi koji su s testijama u rukama čekali da natoče vode i utole žeđ. U tom redu bio je i šesnaestogodišnji sluga Sava Petković, koji se u težnji da što prije natoči svoju testiju zavadio s osmanskim vojnikom koji je također čekao u redu. Nažalost, ova svađa završila je tragično jer je vojnik iz Kalemegdanske tvrđave u afektu testijom udario dječaka i povrijedio ga. U svim udžbenicima i drugoj literaturi stoji netačan podatak da je Sava od udarca testije ubijen, što nije tačno, jer Sava Petković poginuo je tek 1885. godine u toku srpsko-bugarskog rata. Čak je i tadašnji srpski poslanik u Istanbulu Jovan Ristić, da bi pojačao tragičnost ovog događaja, slagao osmanske i strane diplomatske predstavnike da je mladi sluga Sava na licu mjesta ostao mrtav. U skladu s ovom verzijom, danas na Čukur-česmi postoji spomenik mladom Savi koji je tu navodno izgubio život.

Srpski žandari htjeli su da sprovedu osmanskog vojnika u srpsku žandarmerijsku stanicu. Uplašen da će ga ubiti, on je pružio otpor. Pucajući, odstupao je u pravcu Kalemegdana, gdje je bio smješten osmanski garnizon. Nastala je paljba i od strane srpske žandarmerije i osmanskih vojnika iz tvrđave uz međusobne žrtve. Sukob se proširio sve do današnjeg Studentskog parka i trga, gdje se tada nalazilo najveće beogradsko muslimansko groblje i musala. Drugim riječima, oni koji se danas odmaraju u Studentskom parku trebaju znati da se nalaze na muslimanskom mezarju, gdje su nišani u cijelosti uništeni, a groblje pretvoreno najprije u Veliku pijacu, a kasnije u Studentski park i trg, a čija zemlja i danas krije mnogobrojne u raznim periodima sahranjene muslimane. Oko ovog groblja, a današnjeg Studentskog parka, bile su tri džamije: Bajram-begova, Kizlar-agina i Hadži Mustafe Ćebedžije džamija.

Most nakon miniranja

Grafiti na starim stubovima ispod Brankovog mosta

Brankov most

DAN KADA SU MUSLIMANI ŽIVI IZGORJELI U DŽAMIJI

Najveća žrtva ovog sukoba bili su civili muslimani koji se nisu na vrijeme sklonili u tvrđavu, koji su najvećim dijelom bili Bošnjaci i djelimično Albanci. U udžbenicima piše da su u pitanju Turci, što je notorna laž.

To je prostor koji danas Beograđani zovu Savamala i koji su nastanjivali Bošnjaci i manjim dijelom Albanci, trgovci i zanatlije, stare beogradske porodice koje su kršćani zvali erlije.

Pošto je beogradsko bošnjačko stanovništvo sa Srbima živjelo u miru i slozi, a s događajima na Čukur-česmi nisu imali nikakve veze, vjerovali su da im od komšija ne prijeti nikakva opasnost.

Pošto je sukob s osmanskim garnizonom iz Kalemegdanske tvrđave postajao sve oštriji, kod srpskog stanovništva sve je više jačala mržnja prema svemu što je muslimansko.

Uvidjevši šta će da im se desi, bošnjačko civilno stanovništvo sklonilo se s djecom i ženama i zatvorilo u Liman džamiju, u čijoj je blizini bio han koji je nosio isto ime kao i džamija. Termin Liman označava riječno pristanište, odnosno močvarni zaljev u koji su se zaklanjale lađe od vjetra i tu su istovarali i tovarili robu. S proljeća, kako bi se otvorila plovidba po Savi, bio bi taj Liman prepun bosanskih lađa i dereglija. Pristanište se i danas nalazi na istom prostoru. Razjarena srpska masa, predvođena starim borcem s Mišara Mitom Bakalom, koji je rukovodio ovom groznom akcijom, opkolila je džamiju. Donijeli su katran, luč i slamu i zapalili džamiju krcatu bespomoćnim muslimanskim življem. Liman džamija gorjela je i u njoj muškarci, žene i djeca.

Požarom i nemarom oštećena Liman džamija, odnosno njene visoke granitne zidine i minare ostali su kao stravičan spomenik koji je srpsko stanovništvo podsjećao na užasan zločin koji su počinili njihovi djedovi i očevi. Oko džamije je naravno bilo i muslimansko groblje. Beograd je u ovo doba bio s većinskim muslimanskim življem (većinom Bošnjaci i dijelom Albanci – ukupno 1.486 muslimanskih kuća i 842 srpske kuće).

RUŠENJE DŽAMIJE I IZGRADNJA MOSTA

Kada je 1930. godine kralj Aleksandar Karađorđević odlučio graditi Savski most, koji je po njemu nazvan Most viteškog kralja Aleksandra Prvog, ovo je iskorišteno kao zgodna prilika da se definitivno ukloni granitna Liman džamija, njeno minare i muslimansko mezarje. Kod toliko obalskog prostora izabrano je da stub mosta na desnoj obali Save bude postavljen baš na mjestu gdje se nalazila ova džamija i muslimansko groblje. Ovo je podrazumijevalo da se džamija potpuno i definitivno poruši, kao i muslimansko groblje oko nje.

Stub koji je nosio na desnoj obali Most kralja Aleksandra, a i današnji Brankov most, danas je zapušten i prljav i njime se ne diče Beograđani, koji ga nazivaju “ukleti stub”, jer je postavljen na mjestu porušene džamije i muslimanskog groblja i na mjestu gdje su nevini muslimani živi gorjeli.

Beograđani vjeruju u legendu o prokletstvu Brankovog mosta, koji privlači tragične sudbine i smrt. Mračna statistika govori da svake godine blizu 40 osoba pokuša ili izvrši samoubistvo skokom s mosta.
Najpoznatiji slučaj dogodio se 26. marta 1984. godine. Tog je dana čuveni jugoslavenski književnik Branko Ćopić skokom s mosta oduzeo sebi život.

Žitelji Beograda vjeruju da su duhovi na pravdi Boga spaljenih muslimana u ovoj džamiji konačno uznemireni uništavanjem bogomolje i groblja, što je uzrok prokletstva Brankovog mosta. Beograđani vjeruju da je na ovaj način duhovima nevino stradalih ljudi oduzeto jedino mjesto koje im je ulijevalo mir i sigurnost u zagrobnom životu i da se nikada neće smiriti.

Drugi Beograđani govore da će se njihove duše smiriti tek onda kad most bude odnio tri puta više života nego što je bilo zapaljenih muškaraca, žena i djece.

Most je završen 16. decembra 1934. godine. Ovaj viseći most, čiju su konstrukciju držala čelična užad, bio je dug 474 metra i oslanjao se na dva armirano-betonska stuba u srpsko-bizantijskom stilu. Već 9. oktobra iste godine u Marseilleu u atentatu je ubijen glavni nosilac ideje o rušenju Liman džamije i izgradnje mosta na tom mjestu kralj Aleksandar I Karađorđević, po kojem je most nosio naziv, a nezvanično Zemunski most. Samo sedam godina nakon izgradnje mosta, srpska vojska ga je srušila da bi usporila prodiranje njemačkih jedinica. Most je srušen tokom noći između 11. i 12. aprila 1941. godine, upravo u trenutku kada je ispod njega prolazio brod “Tanasko Rajić”, koji se povlačio prema Ostružnici. Inžinjerci u mrkloj noći nisu vidjeli da tačno ispod mosta prolazi vojni brod sa 110 ljudi. Od eksplozije se metalna konstrukcija mosta survala tačno na brod i na licu mjesta poginulo je 95 ljudi.

Na temeljima ovog mosta 1956. godine podignut je novi most koji je dobio naziv Most bratstva i jedinstva ili Savski most. Uskoro je dobio i rezervno ime – Brankov most. Tako je prozvan po Brankovoj ulici na koju se most nastavlja, odnosno ulici koja je nazvana po pjesniku Branku Radičeviću. Most je proširen 1979. godine.

Ukleti most i dalje je neodoljiv za ljude koji skokom s njega nasilno prekidaju svoj život.