gradova, odnosno urbanih naselja u nekoj regiji ili državi, nasuprot stanovništvu seoskih naselja – seljacima. Ovakva je podjela napuštena jer se smatra kulturološki stereotipnom, ideološkom predrasudom. Danas se građanin smatra sinonimom za državljanina. To nije uvijek bio slučaj s obzirom na to da je pojam evoluirao iz koncepta građanina u starogrčkim polisima. Pod njim su se tada podrazumijevali isključivo slobodni muškarci. Građanin je član rodovske file (plemenske zajednice) i fratrije (bratstva) s pravom sudjelovanja u javnom životu, a to je pravo mogao izgubiti atimijom (gubitak časti, oduzimanje građanskih prava) ili progonstvom. Klistenovom reformom (510. p. n. e.), građanska i politička prava priznata su mnogim strancima i oslobođenim robovima. U helenističko doba gubi se značenje pojma građanin u tradicionalnom smislu, jer su gradovi, kao glavna uporišta robovlasnika, zavladali nad seoskim okruzima.

Koncept je preuzeo Rim koji je za vrijeme širenja imperije status građanina zadržao samo za osobe rodom iz Rima, dok su ostali pod rimskom vlašću bili podanici. Rim je vremenom dijelove stanovništva pokorenih provincija inkorporirao u svoje građanstvo, što je dovršio 212. godine imperator Karakala, davši svim slobodnim podanicima status rimskog građanina. Uspostavom feudalizma u Evropi, pojam građanina ograničava se na stanovnike srednjovjekovnih gradova. Prvi su građani regrutirani sa sela, od odbjeglih kmetova, i bavili su se zanatima i trgovinom. Razvoj robno-novčanih, kasnije i kapitalističkih odnosa i sve veća podjela rada između sela i grada izazvali su postepeno formiranje građanskog “staleža”. Građani, zavisni od feudalaca na čijoj se zemlji grad nalazio, od XI vijeka vode borbu za veće slobode. U lombardijskim gradovima stekli su samostalnost i kontrolu nad okolnim seoskim područjem, stvorivši gradove-države. U drugim evropskim zemljama izvojevali su punu samoupravu, prava komune (grad-komuna), dok su neki francuski dobili prava polovične samouprave. Pravni položaj građana bio je utvrđen gradskim privilegijama od feudalca ili vladara. Od 13. stoljeća ograničava se vlast apsolutista. U Engleskoj Magna Chartom 1215. ograničena je vlast kralja u korist dijela građana, barona. Slijede državni akti kojima se proklamiraju i osiguravaju pojedina prava širih slojeva građana: Petition of Rights 1628; Habeas Corpus Act 1679. i Bill of Rights 1689. U drugim evropskim državama pojavljuju se zakoni koji garantiraju pojedina građanska prava, uglavnom povlaštenih klasa.

Američka Deklaracija nezavisnosti (Declaration of Independence 1776) i Bill of Rights 1787. jesu prvi akti proklamacije i garancije uživanja određenih ličnih i političkih prava svim građanima. Ove ideje usvaja Francuska revolucija u Deklaraciji o pravima čovjeka i građanina (Declaration des droits de l'homme et du citoyen 1789), što se potvrđuje američkim i francuskim ustavima. Marksistička doktrina uvodi pojam građanske klase – buržoazije, naspram u kapitalizmu stvorene radničke klase. Službena je nominacija u socijalističkoj Jugoslaviji za stanovništvo koristila izraz radni ljudi i građani, a izraz građanske koristila za nemarksističke, nesocijalističke ideologije, društva i države. Zbog ovoga, dobar dio bh. “građanskih” stranaka ima problem s ukupnošću političkog i ideološkog naslijeđa jer moderan pojam građanskog koncepta nikako ne ulazi u okvire marksističke i samoupravno-socijalističke prakse, na koju se također pozivaju.

Savremeno značenje izraza građanin temelji se na konceptu jednakosti u pravima koju su provele građanske revolucije. Svi su državljani postali građanima. Otad se izraz “građanin” u višestranačkim sistemima često koristi za osobe koje aktivno koriste svoja građanska prava i vrše građanske dužnosti. Građanin je svaki državljanin koji uživa određen skup građanskih i državnih prava bez obzira na klasnu, nacionalnu ili rasnu pripadnost, spol, socijalno porijeklo. Od opsega tih prava i mogućnosti njihovog stvarnog uživanja zavisi i položaj građanina u državi. U socijalističkim zemljama građanima se garantiralo uživanje ličnih i političkih prava te ekonomsko-socijalnih i prava iz solidarnosti. S aspekta uživanja pojedinih građanskih prava (osim isključivo državljanskih) pojam građanin postaje širi od pojma državljanin, tako da obuhvata sve pojedince koji žive na državnoj teritoriji. Ta ravnoteža izvršavanja dužnosti i korištenja prava jeste ključ za razumijevanje građanskog koncepta i po tome se može ocjenjivati “stepen građanskog” kod pojedinaca i organiziranih skupina, stranaka, udruženja, institucija. Građanin bi danas trebao biti pojedinac koji ne šteti drugom, stvara najveće moguće i dopuštene vrijednosti i posjeduje svijest o stvarnim potrebama društva te aktivno učestvuje u njihovom unapređenju, čime odgovorno utječe na vlastitu i budućnost šire i uže zajednice.

Nacija je, sa stanovišta većeg dijela evropskog iskustva, politički osviješten narod koji ima svoju teritoriju, zajedničko porijeklo, historijsku svijest te jezično, kulturno i ekonomsko jedinstvo. Naravno, teritorija se ratovima mijenja, pa otud moderan pojam nacionalne manjine u drugoj državi. Nacija je i, temeljem nekih drugih, naročito američkih iskustava, politička zajednica okupljena pravnim i ekonomskim normama unutar jedne države, politički narod. Bosna i Hercegovina, historijskih razloga radi, mogla bi biti svrstana u ovu drugu definiciju, iako je historijsko iskustvo specifično, a nacionalna identifikacija s narodima iz susjedstva novijeg je datuma, te se zbog toga teško mogu porediti iskustva Švajcarske konfederacije ili Belgijske federacije ili SAD s historijski više ili manje unitarnom Bosnom. Tek je Daytonski sporazum Bosnu i Hercegovinu odredio kao državu dvaju entiteta i kasnije jednog distrikta i uveo princip promjenjivosti, prilagodbe.