Bosna i Hercegovina imala je svoj grb i zastavu u srednjem vijeku kao banovina, a poslije i kao kraljevina; onda je osmanskim osvajanjem ostala bez obilježja, s tim da su pojedini njeni dijelovi i gradovi imali svoje zastave i koristili ih u borbama; Husein-kapetan Gradaščević također je imao zastavu pod kojom se borio za autonomiju Bosne; postojale su i zastave tokom bosanskohercegovačkog ustanka 1875. godine, kao i tokom otpora austrougarskoj okupaciji; a tokom burnog 20. stoljeća Bosna i Hercegovina čak je četiri puta mijenjala državna obilježja

zastave i grbovi bih

Piše: Hamza RIDŽAL

Grbovi i zastave predstavljaju simbole jedne države, naroda, grada, porodice, ili čak jezika – kao što je slučaj s esperantom koji ima svoju zastavu. Državna zastava simbol je njene nezavisnosti. Zastave su nastale još u starom vijeku, kada vojnici nisu imali posebnih uniformi pa su se okupljali oko svojih zastava. Slično je i s grbovima. Heraldika, nauka koja se bavi izučavanjem grbova, uči da su grbovi nastali u srednjem vijeku, tačnije, tokom križarskih ratova. Prve su na svojim štitovima donijeli ratnici koji su se vratili iz I križarskog rata 1099. godine. Nosili su se na štitovima da bi se ratnici međusobno raspoznavali. Nepismeni ratnički svijet tog vremena u svom komuniciranju počeo se prepoznavati po grbovima.

Pojedine države, poput Danske, od 13. stoljeća do danas upotrebljavaju identičnu zastavu kao simbol nezavisnosti i samoprepoznavanja. Ipak, velika većina drugih država mijenjala je kroz historiju svoja državna obilježja. Među njima je i Bosna i Hercegovina, koja je, zbog složenih historijskih i društveno-političkih konteksta, relativno često mijenjala državna obilježja.

Svoj grb i zastavu naša država imala je tokom srednjeg vijeka kao banovina, a poslije i kao kraljevina; onda je osmanskim osvajanjem ostala bez obilježja, s tim da su pojedini njeni dijelovi i gradovi imali svoje zastave i koristili ih u borbama; Husein-kapetan Gradaščević također je imao zastavu pod kojom se borio za autonomiju Bosne; postojale su i zastave tokom bosanskohercegovačkog ustanka 1875. godine, kao i tokom otpora austrougarskoj okupaciji; a tokom burnog 20. stoljeća Bosna i Hercegovina čak je četiri puta mijenjala državna obilježja. Najstariji grb jeste onaj dinastije Kotromanića, koji je bio zvanični grb Bosne od 12. stoljeća do 1463. godine, u doba njenih banova i kraljeva.

Promjenom političkih okolnosti mijenjana su i državna obilježja

Uporedo s čestim promjenama političkih režima, koji su se smjenjivali od dolaska Austro-Ugarske pa do kraja 20. stoljeća, također su mijenjana i bosanskohercegovačka državna obilježja. “S obzirom da su grb i zastava svojevrstan odraz i vizualna manifestacija političkih ideja, te da je svaka nova vlast u tom smislu isključivala prethodnu, tako ni elementi starih bosanskohercegovačkih simbola nisu mogli biti inkorporirani u sastav novih. To je dovelo do toga da je Bosna i Hercegovina ušla u red rijetkih zemalja koje su u 20. stoljeću mijenjale svoje simbole čak četiri puta, a da pri tome nije postojao kontinuitet među njima jer su se svi usvojeni simboli bitno razlikovali jedni od drugih”, piše Emir Filipović u tekst Grb i zastava BiH u 20. stoljeću.

Iako je postojalo nekoliko zastava koje su bitno obilježile društveno-političke procese u Bosni tokom osmanske vlasti, s grbovima je situacija drugačija. Nakon gubitka samostalnosti 1463. godine, ukinut je kraljevski grb dinastije Kotromanića. Sve do dolaska Austro-Ugarske naša zemlja nije imala svoj grb. Godine 1878. uveden je novi: zlatni štit iz čijeg lijevog srebrnog obruba izlazi crvena oklopljena savijena ruka koja drži srebrnu sablju sa zlatnom drškom, okrunjen krunom od heraldičkih ljiljana. Kako je ovaj grb predstavljao fiktivno znamenje pokrajine Rame, koja se još od 12. stoljeća povremeno sretala u vladarskoj tituli ugarskih kraljeva, gdje je trebala predstavljati Bosnu, piše Filipović, ovim izborom trebale su se istaći teritorijalne aspiracije i historijsko pravo Ugarske na Bosnu i Hercegovinu.

“Unatoč činjenici da su grb i zastava bili nametnuti od strane okupatorskih vlasti te da su služili kao oruđe strane politike, naročito ih je dobro primilo muslimansko stanovništvo Bosne i Hercegovine”, ističe Filipović. Ulaskom u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine, Bosna i Hercegovina izgubila je svoj prijašnji status, a time i posebni grb. Znamenje Kraljevine SHS sastojalo se od starog kraljevskog grba Srbije. Jedino su uz dvoglavog srebrnog orla s krstom, koji je zauzimao cijeli prostor crvenog štita, na štit postavljeni i simbol Hrvata te polumjesec sa zvijezdom Danicom, koji je predstavljao Slovence. U novouspostavljenoj političkoj konstelaciji nije bilo mjesta ni za kakav poseban bosanskohercegovački subjektivitet.

Vraćanje zastave i grba nakon skoro trideset godina

Budući da je Bosna i Hercegovina tokom skoro cijelog Drugog svjetskog rata bila u sastavu fašističke tvorevine Nezavisne Države Hrvatske, marionetske države Sila osovine, na njenoj su teritoriji važili zvanični simboli ove zemlje. Kao i u slučaju Kraljevine SHS, Bosna i Hercegovina nije imala vlastite simbole koji bi izražavali njenu posebnost. Ipak, Filipović ističe da je u to vrijeme postojao amblem koji je podsjećao na grb BiH u vrijeme Austro-Ugarske. “Ovdje je važno spomenuti i da se Hrvatska SS dobrovoljačka divizija (osnovana 1943.), kasnije poznata i kao 13. SS Handžar divizija, tokom Drugog svjetskog rata služila jednim amblemom koji nesumnjivo podsjeća na austrougarsku verziju bosanskog grba. Kako je isključeno da su pripadnici ove divizije nosili specijalne noževe za klanje, zvane handžar, tako ona sasvim sigurno po njima nije ni dobila svoje ime. Divizija je ustvari nazvana Handžar po amblemu, i to nakon svog osnivanja, jer je sam amblem mnogo stariji od službenog imena kojeg je ta divizija kasnije ponijela. Kako je divizija Handžar većinom bila sastavljena od muslimana, postoji mogućnost da je stari grb Bosne koji je bio na snazi u periodu od 1878. do 1918. poslužio kao direktan uzor za formiranje njenog amblema”, piše Filipović.

Nakon završetka Drugog svjetskog rata, aktualizirano je pitanje grba Bosne i Hercegovine, kao i zastupljenost Bosne i Bošnjaka u državnom grbu Jugoslavije. Ustavom je odlučeno da grb Jugoslavije ima pet zapaljenih baklji koje bi simbolizirale pet jugoslavenskih nacija (Srbe, Hrvate, Crnogorce, Slovence i Makedonce), jer je smatrano da bi svaka nacija trebala imati svoju baklju. Ovome se usprotivio poslanik Ustavotvorne skupštine Jugoslavije Mostarac Husein Husaga Čišić, koji je otvoreno prigovorio Predsjedništvu Ustavotvorne skupštine što u Ustavu uz ostale narode nema Bošnjaka, tada označenih kao muslimani, kao i to što nisu zastupljeni u novom grbu s još jednom buktinjom. Unatoč njegovom protivljenju i prijedlogu, Ustav FNRJ usvojen je 31. januara 1946. godine bez predložene izmjene.

Sljedećim Ustavom, onim iz 1963. godine, na jugoslavenskom grbu konačno je zapaljena i šesta buktinja, ali sada na sasvim novim osnovama – buktinje su trebale predstavljati republike, a ne nacije ili narode, objašnjava Filipović, ističući da ni izbor posebnih obilježja za Bosnu i Hercegovinu nije išao glatko. Nakon nekoliko prijedloga i dugotrajnih diskusija, konačno su se usaglasile sve strane. Povjerenik Vlade Dušan Šakota podnio je u ime Vlade amandman u sljedećoj formulaciji: “Državni grb Narodne Republike Bosne i Hercegovine predstavlja polje okruženo s lijeve strane grančicama bjelogorice, a s desne strane grančicama crnogorice, koje su dolje povezane trakama. Iznad vrhova grančica nalazi se petokraka zvijezda. U polju iznad trake su dva fabrička dimnjaka, a u podnožju leže dva snopa žita. U pozadini se ocrtava silueta grada Jajca.” Taj je grb bio na snazi sve do referenduma o nezavisnosti Bosne i Hercegovine 1992. godine.

Ljiljan – podsjetnik na slavne dane Kraljevstva bosanskog

Godine 1991. historičar Enver Imamović predložio je da se za nova državna obilježja Bosne i Hercegovine prihvate ona iz doba njene srednjovjekovne samostalnosti. Tokom javne rasprave, vođene u novembru i decembru 1991. godine u nacionalnim kulturno-prosvjetnim društvima “Preporod”, “Napredak”, “Prosvjeta” i “La Benevolencia”, podršku ponuđenom rješenju dala su tri društva, dok je srpska “Prosvjeta” prijedlog odbila. Grb Republike BiH, kojeg je predložio Imamović, službeno je usvojen 4. maja 1992. godine. Odabir grba i zastave s ljiljanima upućivao je na vjekovnu opstojnost naše države.

Najvrednije arheološko otkriće na kojem su prikazani državni simboli srednjovjekovne Bosne jeste plašt kralja Tvrtka. Pronađen je 1910. godine u njegovom grobu, u Arnautovićima kod Visokog, gdje se nalazio mauzolej bosanskih vladara. “Arheolozi su prilikom iskopavanja zatekli rijetko viđen prizor: preko kamenog stećka ispod kojeg je bio sahranjen kralj Tvrtko još je uvijek stajao prebačen njegov kraljevski plašt, u položaju kako je ostavljen u vrijeme sahrane prije više od 700 godina. Bio je ukrašen zlatom izvezenim grbovima sa ljiljanima. Zbog nestručnog rada i nemarnog odnosa osoblja koje je radilo na otkriću (u prvo vrijeme nisu bili svjesni šta su otkrili), nalaz nije u cijelosti sačuvan. Ostaci se danas nalaze u zbirci Zemaljskog muzeja u Sarajevu”, piše Imamović u tekstu Bošnjaci i ljiljan, ističući da je ovaj omiljeni cvijet srednjovjekovne Bosne na tlu naše zemlje prisutan kao simbol već 2.000 godina. “U Ilidži kod Sarajeva, u ruševinama jedne rimske zgrade, iskopan je ulomak zemljane posude iz rimskog doba, od prije 2.000 godina, na kojoj je utisnut lik ljiljana. To je do sada najstariji nalaz ljiljana u ovom dijelu Evrope”, piše Imamović. S obzirom na ukorijenjenost ovog simbola u bosanskohercegovačkoj kulturi, ne čudi što su ga brojni Bosanci i Hercegovci veoma brzo prihvatili kao autentični izraz bosanske državotvornosti. Ipak, zastava i grb s ljiljanima održali su se samo šest godina.

Početkom 1998. godine sadašnji grb i zastava Bosne i Hercegovine postali su službenim obilježjima odlukom visokog predstavnika, koju su tri godine poslije, u maju i junu 2001. godine, potvrdila oba doma Parlamentarne skupštine BiH. Žuti trokut na zastavi simbolizira geografski oblik BiH, njegove tri stranice tri konstitutivna naroda, a bijele zvijezde evropski put Bosne i Hercegovine. Tako su nova državotvorna obilježja zamijenila ona s ljiljanima, koja su u memoriji brojnih Bosanaca i Hercegovaca ostala ukorijenjena kao autentični simboli njihove države.