Džamija Pertevnihal Valide sultanije, poznata kao džamija Sultanija Valida ili Sultan Valida, nalazi se u samom centru Sjenice i jedan je od simbola ovog sandžačkog grada. Sagrađena je u drugoj polovini 19. stoljeća kao zadužbina majke 32. osmanskog sultana Abdulaziza. Kao i džamija u Sarajevu, koja je znatno starija, ima status “carske” ili “careve” džamije

Piše: Muhedin FIJULJANIN

Nakon nešto više od dvije godine obnoviteljskih radova, u najljepšoj sandžačkoj džamiji, sjeničkoj Sultaniji Validi, ovih su se dana ponovo počeli obavljati namazi. Restauratorske radove, najobimnije od podizanja džamije, finansirala je Turska razvojna agencija TIKA, a pored obnove, džamija je prvi put oslikana i primjerenim kaligrafskim motivima. U njenom haremu konzervirani su ostaci starog i podignut nov šadrvan, obnovljena gasulhana i uređena džamijska ograda.

Džamija Sultanija Valida, ili Pertevnihal sultan Validina džamija, jedina je sačuvana carska džamija u Srbiji. Izgradila ju je sultanija Osmanskog carstva Pertevnihal, supruga sultana Mahmuda II i majka sultana Abdulaziza. Izgradnja džamije započeta je 1870, a već naredne, 1871. godine u njoj se počela obavljati i vjerska služba. Džamija je prvobitno bila pokrivena olovom, koji je s nje skinula tadašnja austrougarska uprava tokom Prvog svjetskog rata (1917. godine), da ga upotrijebi za proizvodnju municije. Od 1945. do 1953. godine bila je zatvorena za vjernike i “korištena” kao magacin, a djelimični restauratorski radovi, prvenstveno na džamijskom krovu (kupoli), obavljani su nekoliko puta. Osim po svojoj veličini, neuobičajenoj za ove prostore, džamija je specifična i po tome što je izgrađena bez temelja i posebno po svojevremeno najvećoj kupoli na Balkanu (prečnika 15 metara).

Pored navedenih šturih podataka o godini izgradnje džamije, u pisanim dokumentima o džamiji se ne navode neke druge pojedinosti, a ono što bolji poznavaoci tog perioda Osmanskog carstva ističu jeste to da je džamija u Sjenici, zapravo, trebala predstavljati simbol veličine i moći tada već poprilično posustale Osmanske imperije i da je s tim motivom i izgrađena baš na ovim prostorima, kojim su u to vrijeme prolazili svi putevi, i za Bosnu i za Dubrovnik. Da li je sama Pertevnihal sultanija, po kojoj je džamija dobila ime, međutim, boravila u Sjenici, ne postoji potvrda, osim legende koja se čuva u narodu, a koja kaže da je sultanijin karavan, negdje na putu za Bosnu, presretnut i opljačkan u blizini Sjenice, da su hajduci uhvaćeni, blago vraćeno, a sultanija, u znak zahvalnosti Bogu, odmah “dala podignuti džamiju”. Koliko je to izvjesno – pitanje je, isto kao i koliko nije, zbog činjenice da se, osim Sjenice, zadužbine sultanije Pertevnihal u dostupnim historijskim dokumentima spominju još samo u Istanbulu, gdje je ona, u naselju Aksaray, podigla nekoliko škola (medresa), biblioteku, muvetkithanu (posebnu zgradu za praćenje kretanja zvijezda i mjerenje vremena), fontanu, te džamiju koja nosi njeno ime – isto koje nosi i džamija u Sjenici.

Kako tvrde stručnjaci, sve do današnjih dana džamija Sultanija Valida” je u graditeljskom smislu bila “nedovršena džamija”. Radovi na restauraciji započeti su u aprilu 2017. godine, a džamija je u rad ponovo “puštena” 19. jula ove godine.

Sultan Validina džamija nalazi se u najužem gradskom jezgru Sjenice i od postanka je bila centar svih značajnijih događanja na ovom području. Prema historijskim izvorima, u džamiji je održana i poznata Sjenička konferencija od 13. do 15. augusta 1917. godine, na kojoj je donesena rezolucija kojom se od tadašnjih vlasti Austro-Ugarske tražilo rješavanje statusa Sandžaka – pripajanjem Bosni i Hercegovini, autonomijom ili iseljenjem Bošnjaka u Tursku. U džamiji su obavljane i kolektivne dove u vrijeme većih kriza iliti vremenskih nepogoda.

Džamija pripada sveukupnom kulturnom naslijeđu Bošnjaka na prostorima Sandžaka i Bosne i Hercegovine, spomenik je kulture i jedna od najvećih turističkih atrakcija i Sjenice i cijelog Sandžaka. Na tarihu iznad ulaznih vrata, koji je, najsigurnije, i prvi put postavljen, zapisano je: “Dok hajrat Valide sultanije čekaše ummet, TIKA za vrijeme Erdoğana restaurira ovaj mehabet, sva srca se nurom ispuniše i za datum restauracije rekoše: ‘Uz pomoć Allaha Voljenog, Veličanstvenog i Bogatog, 1440. h. g.'”

Sjenica je, inače, jedan od najstarijih sandžačkih gradova. U historijskim dokumentima pod tim nazivom prvi put se spominje u Povelji o trgovini od 13. augusta 1253. godine, kojom, obnavljajući mir s Dubrovčanima, kralj Stefan Uroš I odobrava slobodu trgovine u svojoj zemlji i propisuje odredbe za trgovce – da u Sjenici ili nekom drugom mjestu stanu i plate dohodak gospodarski.

Prema pisanim dokumentima, Sjenicu je pohodio i sultan Mehmed Fatih i iz nje 7. jula 1459. godine izdao jednu od svojih povelja o trgovini. O strateškoj važnosti ovog mjesta, pored navedenog, govori i podatak da su sredinom 17. stoljeća u njoj Osmanlije podigle tvrđavu, poznatu pod nazivom Grad, s džamijom u njoj s još jednim carskim imenom: Sultana Murata IV.

Prema arheološkim istraživanjima, sjenički kraj bio je naseljen još u prahistoriji. Ostaci prahistorijskih naseobina i utvrđenja, kao i nekropole i pojedini predmeti iz tog perioda pronađeni su na više lokacija u blizini Sjenice.