Jasno se terminološki razlikuju gradsko naselje Srebrenica od tvrđave Srebrnik. Dubrovčani zatečeni prilikom bosanskog napada na Srebrenicu 1425. godine povukli su se u tvrđavu Srebrnik (in castro Srebrnich). Podizanjem tvrđave Srebrnik, naselje Srebrenica dobija elemente podgrađa i u dubrovačkim izvorima naziva se varoš, kaže Senad Đozić

Piše: Adem MEHMEDOVIĆ

Općina Srebrenica ima izuzetno bogato kulturno-historijsko naslijeđe, nastalo, prije svega, u burnim historijskim događajima. O ovome svjedoče ostaci materijalne kulture kroz sve periode ljuske prošlosti na prostoru današnje općine Srebrenica kao što su: brojni spomenici i artefakti s arheoloških nalazišta, srednjovjekovni gradovi i utvrde, vjerski objekti, nekropole stećaka i dr.

Na prostoru općine Srebrenice postoji pet srednjovjekovnih gradova i utvrđenja: Srebrnik, Klotjevac, Đurđevac, Kličevac i Šubin.

“Srebrenica sa svojih oko 1.500 stanovnika jedan je mali planinski grad kroz koji se slikovito vijugaju Križevica i potok Čičevac. Visoko iznad grada na trahitnom grebenu uzdiže se mala osmanska tvrđava, a još naviše nalazi se lijepa, prostrana i razrušena srednjovjekovna tvrđava s dvije kule. Ko je sagradio ovaj grad, nije poznato”, zapisao je o Srebrenici, između ostalog, Heinrich Renner 1896. godine u knjizi Uzduž i poprijeko Bosnom i Hercegovinom.

O Srebrenici i starom gradu Srebrnik pisao je i Evlija Čelebija, koji u svom putopisu kaže da se “njena tvrđava nalazi (se) na vrhu jedne crvene stijene. To je lijepa kamena građevina petougaonog oblika, koja dominira okolinom. Ima gradskog zapovjednika (dizdar), posadu od pedesetak vojnika i dovoljnu količinu municije (džebhane). U unutrašnjosti tvrđave nema čaršije ni trga (pazar).”

Senad Đozić, profesor historije i kustos muzeja u Srebrenici, kaže da je stari grad Srebrnik jedan od najsačuvanijih i najbolje lociranih starih gradova iz okoline Srebrenice.

“Na planinskoj kosi, koja se s istočne strane stepenasto spušta prema glavnini naselja, na odvojenim terasama nalaze se ostaci dviju tvrđava. Gornji ili Stari grad (u nekim izvorima nazvan Bedem) sav je u ruševinama: raspoznaju se još torzo glavne kule i nekoliko manjih građevina. Tehnika gradnje nesumnjivo je srednjovjekovna. Donji grad (u izvorima poznat kao Srebrnik) potječe iz 12. stoljeća, a arheološka istraživanja pokazala su da je više puta rušen i građen. Po dolasku Osmanlija, grad je obnovljen za potrebe vojske i logistike. Kod većine utvrđenih gradova najprije je podignuta tvrđava, pod kojom se postepeno razvijalo podgrađe. Ono se nazivalo tako što se uz ime grada stavljalo pod (Zvonik – Podzvonik, Visoki – Podvisoki itd.), ali je sa Srebrenicom bio obrnut slučaj.

Razlika je ne samo u redoslijedu postanka i razvoja naselja i tvrđave već i u tome što je ime Srebrnik izvedeno od iste riječi kao i ime naselja (Srebrenica). Jasno se terminološki razlikuju gradsko naselje Srebrenica od tvrđave Srebrnik. Dubrovčani zatečeni prilikom bosanskog napada na Srebrenicu 1425. godine povukli su se u tvrđavu Srebrnik (in castro Srebrnich). Iz dubrovačkih žalbi vidi se da su oni po naredbi protovestijara Restoja morali zidati kuće u kastelu (tvrđavi). I u izvorima iz prve polovine 17. stoljeća Srebrenica se razlikuje od Srebrnika, tj. varoš od tvrđave. Tako se, između ostalog, za tvrđavu navodi da je okružena zidovima i da ima malu kulu. Podizanjem tvrđave Srebrnik, naselje Srebrenica dobija elemente podgrađa i u dubrovačkim izvorima naziva se varoš”, kaže Đozić, koji ističe da je 2006. godine Stari grad Srebrnik proglašen nacionalnim spomenikom prve kategorije.

“Na Donjem gradu dominira bolje očuvana arhitektura osmanskog doba. U pisanim izvorima ne spominje se tako često, ali se zna da je služio kao zaštita srebreničke varoši, koja je u 14. i 15. stoljeću bila najrazvijenije gradsko naselje u Bosni. Godine 1776. popravljena je tvrđava Srebrnik ili Donji grad”, objašnjava profesor Đozić, napominjući da je stari grad Srebrnik danas u lošem stanju iako se nalazi gotovo u samom centru grada.

Stari grad Srebrnik, iako je proglašen nacionalnim spomenikom, gotovo je zarastao. Jedino što je “urađeno” jeste poslijeratno postavljanje metalnog, nekoliko metara visokog pravoslavnog krsta.

BEDEMI NAD DRINOM

Stari grad Klotjevac smješten je na strmoj stijeni iznad Drine. O njegovom nastanku nema pouzdanih podataka. Iako je izuzetno atraktivan, zbog nepristupačnosti terena do njega mogu doći samo najsmjeliji avanturisti.

“Zauzima areal od 100 x 20 metara. Objekti su prilagođeni kosi. Dobro su očuvane obje kule i platno koje ih povezuje, kao i objekt na terasi (tzv. konjušnice) koji se ruši u gradski potok. Na brijegu zvanom Jatara, u arealu grada, sačuvano je desetak stećaka. Pošto je većina srednjovjekovnih bosanskih gradova građena na uzvišenjima, i ovaj grad imao je odbrambeni karakter. Imao je dobru preglednost tog dijela kanjona Drine. Činjenica da se samo sedam kilometara nizvodno nalazi još jedna srednjovjekovna utvrda, srednjovjekovni grad Đurđevac, pokazuje historijsku važnost ovog kraja. Nekropole stećaka ‘razasute’ u tom području općine Srebrenica, a koje gravitiraju u okolini klotjevačkog grada, kao što su: Zlatovo kod sela Ljeskovik, Zalisije, Urisići, Lubničko brdo, dokazuju kontinuitet življenja odavnina na ovim prostorima. U kasnijem je periodu Klotjevac bio poznat po štavljenju kože koja se prodavala i obrađivala u Srebrenici”, priča Đozić, koji kaže da su ovi srednjovjekovni gradovi imali funkciju čuvara granice na Drini.

“Stari grad Đurđevac nalazi se na istaknutom visu iznad lijeve obale Drine, vidljivi su ostaci kvadratne kule i dvorišta (30,5 x 7 metara), mjestimično visoki do 3 metra, a na padinama prema Drini ima ostataka i vanjskog bedema (dužine oko 25 metara). U pisanim izvorima spominje se 1444. godine zajedno s predgrađem. Sa srednjovjekovnim gradom Klotjevcem činio je odbrambeni sistem istočne granice srednjovjekovne bosanske države. Interesantno je napomenuti da su oba spomenuta grada podignuta na uzvišenjima koja dominiraju nad onim dijelovima toka Drine gdje joj je kanjon najuži”, kaže prof. Đozić.

Na području današnje srebreničke mjesne zajednice Sućeska nalazi se srednjovjekovni grad Kličevac, o kojem nisu vršena arheološka istraživanja i iskopavanja.

“Duboko u kanjonu Zelenog Jadra, na kraškoj stijeni koju obavija rijeka, nalaze se ruševine tvrđave s četverokutnim kulama, koja je sredinom 15. stoljeća imala i svoj upravni kotar koji se zvao Trebotić. U pisanim izvorima spomenut je samo u osmanskim defterima iz 1468/69. i 1485. godine. Nalazi se na sad prilično nepristupačnom terenu, skriven u prirodi i teško vidljiv. Da se pristupi ozbiljnom istraživanju i otkopavanju, vjerujem da bi se mnogo toga otkrilo što bi svjedočilo o životu ljudi na ovom području. Rijetko koje mjesto ima čak pet srednjovjekovnih gradova kao što je to Srebrenica”, ocjenjuje naš sagovornik.

U mjestu Šubin također postoje ostaci srednjovjekovne utvrde. Ruševine omanjeg utvrđenja stoje na oštrom kamenitom visu. “Ispod grada nalazi se groblje s nekoliko stećaka, a postoji tradicija o crkvi. Zna se da je grad imao i manje trgovačko-zanatsko predgrađe, a imao je i svoj upravni kotar. U pisanim izvorima poznat je samo po osmanskom defteru iz 1468/69. godine”, dodao je profesor Đozić.

Općina Srebrenica zauzima površinu od 537 kvadratnih kilometara na kojima se nalazi značajno kulturno-historijsko i prirodno bogatstvo. Nažalost, to bogatstvo još nije iskorišteno za razvoj turizma i privrede.