Liberalne, demokratske i kozmopolitske snage širom Evrope i svijeta su ugrožene, razjedinjene i međusobno antagonizirane, upravo po osnovu efekata djelovanja desničarskih ideologija, njihovih politika i propagandi. To su negativni procesi koji ponegdje rezultiraju da nosioci liberalnih, demokratskih i kozmopolitskih ideja i politika zadržavaju svoj identitet u formi, ali ga gube u suštini, počesto prihvatajući desničarske ideje kao svoje

Desničari širom Evrope ugrožavaju mir kao glavni cilj nastanka i izgradnje EU. Na sve strane jačaju nacionalističke, ekstremne desničarske grupe, organizacije i političke stranke. Otežavaju proces integracije. Ometaju izgradnju evropskog zajedništva. Dezintegriraju, umanjuju i relativiziraju integracijske rezultate postignute u proteklih sedamdesetak godina. O tome je beogradski publicista Boško Jakšić zaključio da desničari “ozbiljno prijete da ponište decenije jednog od najuspješnijih projekata svjetske politike: evropske integracije”.

KATASTROFALNA PLIMA DESNIČARENJA

Desničari udaljavaju Evropu od demokratskih liberalnih vrijednosti i vraćaju u vremena nacionalnog romantizma iz 19. stoljeća i fašizma iz tridesetih godina 20. stoljeća. Zato je predsjednik Francuske Emmanuel Macron “frapiran sličnošću između vremena u kojem živimo i perioda između dva rata. (…) Evropa se danas suočava s rizikom da bude raskomadana nacionalističkom leprom”.

Početkom 21. stoljeća, organiziranije i intenzivnije nego ranije, protiv EU su se usmjerile ideologije i politike uzročnice Drugog svjetskog rata, odnosno ideologije i politike koje su ubrzo poslije tog rata bile prijetnja miru u razmjerama koje su motivirale nastanak i razvoj EU u cilju sprečavanja ratova na evropskom tlu.

Liberalne, demokratske i kozmopolitske snage širom Evrope i svijeta su ugrožene, razjedinjene i međusobno antagonizirane, upravo po osnovu efekata djelovanja desničarskih ideologija, njihovih politika i propagandi. To su negativni procesi koji ponegdje rezultiraju da nosioci liberalnih, demokratskih i kozmopolitiskih ideja i politika zadržavaju svoj identitet u formi, ali ga gube u suštini, počesto prihvatajući desničarske ideje kao svoje, što se događa u procesu borbe radi pribavljanja podrške glasača, pobjede na izborima, preuzimanja ili održavanja na vlasti.

Analitičari političkih kretanja širom svijeta ocjenjuju da ekspanzija međusobno povezanih desničarskih ideologija, pokreta, političkih partija i raznih organizacija civilnog društva širom Evrope čini direktne prijetnje miru i sigurnosti. Tako, naprimjer, na zabrinjavajuću tendenciju širenja i jačanja desničarske destrukcije, krajem januara 2019. godine, putem deklaracije za javnost ukazala je grupa od 30-tak uglednih i utjecajnih intelektualaca iz evropskih zemalja, među kojima su Bernard-Henri Lévy, Ismail Kadaré i Abdulah Sidran. Oni su zabrinuti što je moguće i vjerovatno da na izborima za Evropski parlament, maja 2019. godine, desničari ojačaju, pa su pozvali građane širom Evrope da putem svojih glasova odbace katastrofalnu plimu populizma i desničarenja.

Iz ambijenta stranaka ljevice i centra, na rizike za mir i sigurnost zbog jačanja desničarske ksenofobije, upozoravalo se putem poruka, ako umjesto desničara “progresivne snage ne preuzmu vodstvo”, da će se od Evrope “stvoriti čudovište”. Sve veći uspjesi desničara i njihovo širenje u brojnim evropskim zemljama smatra se snažnom tendencijom u otporu politikama prihvata migranata. Otpor prihvatu migranata izraz je šire tendencije u jačanju evroskepticizma i ksenofobije (islamofobije, antisemitizma…), što je direktan sigurnosni rizik.

Pored ostalog, sagledavanje uzroka, tokova i posljedica radikalnog desničarskog organiziranja i djelovanja izazov je za društvene nauke, državnike i lidere najutjecajnijih političkih subjekata koji se zalažu za mir, sigurnost i prosperitet svojih zemalja, regija, kontinenata i svijeta u cjelini.

IDEOLOŠKI I POLITIČKI PRAVCI DESNIČARSKIH ORGANIZACIJA I POKRETA

Evropski desničari, izolacionisti, zalažu se za povratak nacionalnih valuta umjesto eura, zabranu priliva migranata iz muslimanskih zemalja, restrikcije u ispoljavanju islamske vjerske prakse, propagirajući da islam nije vjera već da je radikalan politički pokret koga u Evropi treba zabraniti. Takvi stavovi odbacivanja različitosti naspram kultura koje desničari smatraju “svojim” i superiornim upravo onako kako ih tretira fašizam dovode u pitanje rezultate koje su liberalna demokratska društva i države EU u proteklim decenijama postigli u pogledu integriranja migranata u svoj ambijent. Dakle, u Evropi je na sceni sukob između demokratskih težnji za povezivanje, integracijom različitosti i težnji za distancom evropskih društava i kultura od različitosti, borbom protiv različitosti.

Desničari manipuliraju nacionalnim emocijama. Izmišljaju i propagiraju neistine o ugrožavanju “svojih” nacionalnih interesa i nude rješenja koja su izraz međunacionalnog antagoniziranja. Nesposobni su da daju rješenja za probleme koji izlaze iz okvira uskonacionalnog kao posljedica nužne globalizacije i međuovisnosti država i naroda.

Milioni muslimana lojalno su integrirani u društva evropskih država. Dominantno pozitivne strane prisustva muslimana u Evropi i njihovog doprinosa razvoju evropskih društava i država desničari ignoriraju i iskrivljeno predstavljaju zabrinjavajućom ekspanzijom ksenofobije u obliku islamofobije. Na taj problem u svojim naučnim istraživanjima ukazuje Armina Omerika, profesorica historije islama na Univerzitetu Goethe u Frankfurtu. I albanski predsjednik Edi Rama ukazao je na štetu koju čine evropski političari putem svojih antimuslimanskih stavova, zaključujući u vezi s tim da oni praktički, putem svoje islamofobije, “investiraju u radikalizaciju” koja se pojačava ako se negira ili blokira evropska perspektiva Albanije, u kojoj su većinski muslimani.

Nasuprot desničarskim organizacijama koje djeluju s karakteristikama mržnje prema islamu i muslimanima, brojni državnici, politički lideri i utjecajne ličnosti u raznim oblastima kulture i nauke promoviraju stav da su islam i muslimani dio Evrope, da muslimani trebaju živjeti zajedno s kršćanima, a ne bukvalno jedni pored drugih. U zastupanju takvih univerzalno ljudskih stavova naročito se ističe kancelarka Njemačke Angela Merkel. Optimizam o perspektivi mira i sigurnosti koji se gradi po osnovu takvih univerzalno ljudskih stajališta umanjuje se razočarenjima zbog narastajućeg ksenofobičnog (islamofobičnog, atisemitskog…) organiziranja i djelovanja.

PRIMJERI DESNIČARSKIH UTJECAJA ŠIROM EVROPE

U pojedinim državama Evrope na vlasti su desničarske partije, a u nekima, gdje su na saveznom nivou vladajuće snage ljevice i centra, na nivou regija tih država desničari su dominantna i vladajuća politička snaga. U Francuskoj su desničari u zabrinjavajućoj ekspanziji. Desničarka Marine Le Pen, kao kandidat na zadnjim predsjedničkim izborima, dobila je 33,9 posto glasova, a njen otac, također istaknuti desničar, prije 15 godina imao je samo 17,8 posto.

Velika je sreća što je u Francuskoj pobijedio Emmanuel Macron, upravo zato što je njegov glavni konkurent bila desničarka Le Pen. Ona bi, da je došla na vlast, povela Francusku da izađe iz članstva EU, u čemu je dodatno inspirirana Brexitom.

Ni u jednoj od zemalja EU kao u Francuskoj nije eskalirao direktan sukob vladajućih s desničarskim snagama u opoziciji. Pobuna “žutih prsluka”, koja je tokom 2018. godine potresala, a tokom 2019. godine nastavila potresati Francusku, ustvari je pobuna desničara. “Žuti prsluci” nemaju nikakve veze s demokratskim pokretima iz 1968. godine, kako ih desničari subverzivno žele predstaviti da bi ih omasovili. O tome je lider demokratskog pokreta iz 1968. godine Daniel Cohn-Bendit rekao: “Pobuna ‘žutih prsluka’ nije nimalo nalik na 1968: tada smo se borili protiv generala na čelu države, a ovi sad žele da general preuzme vodstvo i već imaju svog kandidata, bivšeg načelnika Glavnog štaba generala Pierrea de Villiersa, kojeg je Macron smijenio. Ovaj pokret pokazuje brojne autoritarne osobine: odbija dijalog, ne želi kompromis… Ovo je pobuna desnice.”

EU ima protivnike s raznih strana, iz raznih motiva. Neki od njih EU upoređuju sa sovjetskom praksom “ograničenog suvereniteta”, a Njemačkoj pripisuju ulogu hegemona koji EU koristi kao instrument u težnji da Berlin sasvim ovlada Evropom. Propagiraju da je Brexit motiviran izmicanjem Velike Britanije od rizika njemačke hegemonije. U tom smislu, Brexit je dezintegracijsko djelo desničara u Velikoj Britaniji.

U Austriji također jača ekstremno desničarska Stranka slobode. Izbori u Austriji krajem 2017. godine rezultirali su koalicijom koja je omogućila da u vlast uđe desničarska partija na čelu s Heinz-Christianom Stracheom, koji je eksponiran zalaganjem za referendum o izlasku Austrije iz EU. Protiv je migrantske politike EU. Kritizira politiku EU prema Rusiji. U zalaganju protiv EU Strache je ideološki saveznik ekstremne francuske desničarke Le Pen, koja je ideološki, politički i operativno bliska s italijanskim desničarskim liderom Matteom Salvinijem.

Na izborima u Italiji 5. marta 2018. godine Salvinijeva “nacionalna, antiimigrantska, evroskeptična, antiglobalistička” stranka Sjeverna liga nadmašila je rezultate ostalih desničarskih stranaka, uključujući stranku Forza Silvija Berlusconija i desničarski pokret Pet zvijezda. Čestitajući Salviniju na izbornim rezultatima njegove Sjeverne lige, francuska desničarka Le Pen za noć u kojoj su objavljeni rezultati izbora navela je: “Evropska unija imala je lošu noć. Spektakularan napredak (…) našeg saveznika i prijatelja Mattea Salvinija nova je faza u buđenju naroda.”

Napredak desničara na izborima u jednoj pospješuje napredak desničara na izborima u svim ostalim zemljama Evrope. U tom smislu, značajni su izborni rezultati koje je u Mađarskoj 9. aprila 2018. godine postigla desničarska stranka Fidesz na čelu s Viktorom Orbanom. Po treći put Orban je osvojio apsolutnu vlast dvotrećinskom većinom od 133 zastupnika u Parlamentu koji broji 199 zastupnika. Taj je rezultat uglavnom ostvaren Orbanovim samopredstavljanjem da je zaštitnik mađarske kršćanske kulture od eskalacije migranata koji pripadaju islamskoj kulturi. Cijeni se da je Orbanova pobjeda ojačala evropski savez protiv migranata, odnosno da je ojačala ksenofobe, islamofobe i druge protivnike, pa i neprijatelje EU. Francuska desničarska Le Pen raduje se svakoj pobjedi evroskeptika, antiglobalista, antiimigranata i nacionalista, pa je Orbanu prva čestitala pobjedu, slično kako je to učinila i u slučaju Salvinijeve pobjede u Italiji.

Orban je podstakao ekspanziju desničara u Slovačkoj, Češkoj i Poljskoj, što je izrazit problem za funkcionalnost i perspektivu EU, na šta je ukazao i bivši ambasador Srbije u SAD-u Ivan Vujačić.

Na Dan nezavisnosti Poljske, 11. novembra 2017. godine, u Varšavi protiv prihvata migranata iz muslimanskih zemalja demonstriralo je preko 60.000 desničara, očito organiziranih na evropskom nivou jer su na toj fašističkoj manifestaciji kao učesnici identificirane pojedine desničarske vođe iz Velike Britanije, Italije… Verbalne i pisane poruke i simboli bili su zastrašujući. Na jednoj od zastava ispisana je rečenica predsjednika Češke Miloša Zemana: “Muslimane ne bi trebalo da puštamo kroz naša vrata isto kao što nije trebalo da stanovnici Troje puste u svoj grad drevnog konja.” Istog su karaktera i parole “Evropa će biti bijela ili bez ljudi” i “Čista krv”.

Dakle, ističu se rasističke teze da Evropu treba očistiti od osoba koje nisu bijele puti, što su uglavnom muslimani koji su već adaptirani ili će se od aktuelnih migranata tek adaptirati u evropska društva. Ukupan broj muslimana u 30 zemalja Evrope 2016. godine bio je 25,8 miliona, više za 32% u odnosu na 2010. godinu, kada ih je bilo 19,5 miliona. Zabrinjavajuće dimenzije profašističke manifestacije u Varšavi pojačane su izjavom ministra unutarnjih poslova Poljske da je to bio “prekrasan prizor”.

Antimigracijska desničarska stranka Švedski demokrati na izborima početkom septembra 2018. godine značajno je ojačala jer se protivila što je Švedska primila oko 163.000 migranata.

DESNIČARI ZAPADNOG BALKANA

Pojedine zemlje koje su potencijalni kandidati i kandidati za članstvo u EU, dok se izjašnjavaju da žele iskorake u pravcu dostizanja tog članstva, ispoljavaju ekstremno desničarske ideje koje se u uvjetima Balkana tiču međunarodno priznatih granica, iako promjene tih granica podrazumijevaju rizike za mir.

Praksa prijema novih članica u EU nije afirmirala i izgradila kriterij da ni jedna zemlja ne može ući u članstvo ako nije sasvim uredila odnose sa svojim susjedima. Očito je da Albanija, Kosovo, Srbija i Hrvatska žele “uljepšati” svoje vanjske granice tako što bi dijelove teritorija svojih susjeda pripojile svojim teritorijama. Možda se smatra da zemlje s takvim ambicijama odustaju od tih ambicija kada se emancipiraju u statusu članice EU. Međutim, mala je vjerovatnoća da se desničari Hrvatske mogu ikada emancipirati u mjeri koja bi njih odvratila od teritorijalnih pretenzija prema BiH.

Osim osude protiv predsjednika Kosova Hašima Tačija i predsjednika Albanije Edija Rame, zbog njihovih izjava o ujedinjenju svojih država, EU i drugi činioci međunarodne zajednice ne čine ništa praktično radi odvraćanja od takvih težnji, koje lančano izazivaju negativna ponašanja drugih zemalja, naprimjer Srbije, koja, ispoljavajući teritorijalne pretenzije prema BiH, nalazi opravdanja u onome što u smislu ujedinjenja zagovaraju lideri Albanije i Kosova.

Ako se polazi od činjenice da je Hrvatska članica EU, te ako je istina da vladajuća politika Hrvatske “skriveno” djeluje protiv teritorijalnog integriteta BiH, onda proizlazi da, faktički, EU ugrožava BiH. Ako Hrvatska u statusu članice NATO-a skriveno ugrožava BiH, proizlazi da i NATO snosi odgovornost za takvo ponašanje Hrvatske.

Institucije EU prate, analiziraju i procjenjuju prisustvo u BiH osoba, grupa i organizacija koje radikalno tumače islam. Posebnu pažnju usmjeravaju na prisustvo i djelovanje selefija, vehabija. Hrvatska zastupnica u Evropskom parlamentu i bivša potpredsjednica HSS-a Hrvatske Marijana Petir u intervjuu za Oslobođenje, početkom aprila 2018. godine, ukazala je da Evropski parlament provodi istraživanja o djelovanju radikalnih grupa i organizacija u BiH, da se putem tih istraživanja dolazi do zabrinjavajućih pokazatelja o “širenju arapske ideologije” u BiH, da radikalne grupe muslimana pod utjecajima iz Saudijske Arabije i drugih muslimanskih zemalja doprinose jačanju međuetničke netrpeljivosti u BiH, da posebno zabrinjava “širenje vehabijskih naselja” u BiH i da je zbog toga nužno jačanje kapaciteta za borbu protiv terorizma, što treba obuhvatiti sprečavanje radikalizacije i deradikalizaciju.

Razmatranja u institucijama EU o stanju sigurnosti u BiH trebaju zasluživati pažnju nadležnih političkih autoriteta i državnih institucija, posebno onih čija je nadležnost da brinu o jačanju evropskog i ukupnog savezništva s ciljem podrške očuvanju teritorijalnog integriteta BiH, jer sumnje da politički faktori, posebno oni bošnjački, ne brinu o suzbijanju radikalizma koji dolazi iz muslimanskih zemalja može relativizirati i umanjivati međunarodnu podršku snagama koje se zalažu za normaliziranje države BiH, a jačati međunarodnu podršku snagama koje djeluju protiv teritorijalnog integriteta i opstojnosti BiH.

ESKALACIJA MIGRANTSKE KRIZE OJAČALA EVROPSKE DESNIČARE

Eskalacija migrantske krize, humanitarno, sigurnosno, politički, demografski i socijalno, doseže zabrinjavajuće razmjere. Širom Evrope jača i migracijska solidarnost i antiimigracijsko raspoloženje. Tokom 2017. godine, s raznih strana iz muslimanskih zemalja, u Evropu je stiglo oko 161.000 migranata. Samo u septembru 2017. godine do obala Grčke stiglo je 4.800 migranata iz Sirije, Iraka i Afganistana. U trećem kvartalu 2017. godine u Španiju je došlo 7.700 migranata iz Maroka, Obale Slonovače i Gvineje. Cijeni se da je do novembra 2017. godine bilo oko 3.000 utopljenih migranata. U okviru migrantske krize eskalirala je trgovina ljudima.

Članice EU bitno se razlikuju pa i sukobljavaju u svojim stavovima o eskalaciji migranata iz muslimanskih zemalja zahvaćenim ratovima, političkim, ekonomskim i socijalnim krizama. U tom pogledu, ilustrativne su razlike u stavovima njemačke kancelarke Merkel i mađarskog premijera Orbana. Merkel smatra da humane vrijednosti i ljudski duh Evrope treba pokazati i potvrditi prihvatom migranata i brigom o njima, dok Orban misli da Evropa svoju humanost prema migrantima treba ispoljiti politikom koja neće privlačiti migrante da se odlučuju za polazak u Evropu, da je u takvoj politici najvažnije zatvaranje granica i da je Mađarska na svojoj granici postavila 8.000 antiimigracijskih čuvara.

Slično kao i mađarski premijer Orban, prema migrantima se s prezirom odnosi i češki premijer Andrej Babiš. On je odbio da u svoju zemlju primi “50 siročića iz Sirije koji su u toku rata ostali bez roditelja”.

Njemačka kancelarka Merkel, unutar svoje Vlade, suočava se s političkim razlikama u stavovima o migrantima, jer neki njemački ministri zahtijevaju da se iz njihove zemlje migranti vrate u zemlje gdje su u migrantskom statusu prvi put registrirani. Ipak, početkom oktobra 2018. godine Merkel je uspjela postići kompromis sa svojim ministrima, pa je Vlada predložila, a Parlament usvojio, zakon kojim se liberalizira prihvat i zapošljavanje migranata ako, uz poznavanje njemačkog jezika, imaju zanimljive, u Njemačkoj deficitarne profesionalne kvalifikacije, ukidajući čak i dotadašnju prednost njemačkih građana u odnosu na migrante pri zapošljavanju.

Brojne članice EU, zbog migracijske politike, kritiziraju Njemačku jer je, kako je rekla premijerka Poljske Beata Szydło, Njemačka “otvorila kapije Evrope i onima koji siju smrt”, ukazujući tako da priliv migranata povećava terorističke rizike. Svaki slučaj terorizma koristi se kao novi povod za takve kritike i alibi za opstrukcije, naročito protiv stavova o migraciji koje zastupa njemačka kancelarka Merkel.

Zemlje koje se tretiraju “prvom linijom” prihvata migranata kao što su Grčka, Turska, Italija i Španija zahtijevaju veću finansijsku podršku od EU, jer briga o migrantima prekomjerno i “nepodnošljivo” opterećuje budžete tih zemalja.

Najradikalniji protivnici migracijske politike EU jesu Mađarska, Češka, Poljska i Slovačka. Odbijaju da prihvate tražioce azila. Protiv tih zemalja Evropska komisija podnijela je tužbu pred Evropskim sudom pravde. Sud je već odbacio žalbe        Mađarske, Češke, Poljske i Slovačke na sistem kvota za prijem migranata, ali te zemlje ne prihvataju odluku suda. Njemačka kancelarka Merkel oštro je kritizirala ponašanje tih zemalja, upozoravajući da sve članice EU treba poštovati principe vladavine zakona.

Krajem oktobra 2018. godine, tokom posjete Slovačkoj, francuski predsjednik Macron je kritizirao antiimigracijsku politiku i praksu Mađarske, Češke, Slovačke i Poljske, posebno zato što su u procesu priključenja članstvu EU, a zatim u statusu člana, obilno koristile budžete EU, pa da ih ta činjenica obavezuje na solidarnost o pitanjima migranata, odnosno da ih ta činjenica obavezuje da o migrantima provode politiku EU. Dakle, iako su se obilno okoristile iz pretpristupnih, pristupnih i drugih fondova, neke evropske zemlje nisu spremne poštovati standarde na koje su pristale u svom integracijskom procesu za članstvo u EU. A EU nema efikasne mehanizme za implementaciju svojih odluka o migrantima jer njene članice imaju suviše prostora za samovolju.

Umjesto prihvata migranata po određenim kvotama, Mađarska, Poljska, Češka i Slovačka nudile su finansijsku pomoć migrantima od 35 miliona eura za njihov povrat u zemlje porijekla. Autoriteti i institucije EU pozdravljaju spremnost za tu pomoć, ali ističu da te zemlje u statusu članica EU moraju primiti izbjeglice.

Zanimljivi su i stavovi premijera Austrije Sebastiana Kurza da migrante treba vraćati odakle su došli, da ih treba sakupljati u sigurnosnim centrima izvan Evrope, da treba pojačati kontrolu vanjskih granica EU, te investirati u bolju osposobljenost evropske agencije za obalnu i graničnu stražu (Frontex).

S obzirom na tendencije koje ispoljava radikalna desnica širom Evrope i u kontekstu saradnje i međusobnog ohrabrivanja radikalnih evropskih desničara, zanimljiv je bečki sastanak predstavnika Dodikovog Saveza nezavisnih socijaldemokrata, Slobodarske partije Austrije i italijanske Sjeverne lige, koji je održan 11. februara 2019. godine i tokom kojeg je dogovoreno da ove tri stranke intenziviraju saradnju, posebno u okviru međusobne podrške u pogledu proširenja Evropske unije, migrantske krize i zaštite evropskih vrijednosti, kao i u ekonomsko-socijalnoj oblasti.

Na sastanku su učestvovali predsjednik SNSD-a Milorad Dodik, poslanik Slobodarske partije Austrije u gradskom parlamentu Beča Maximilian Kraus, šef Kluba poslanika Slobodarske partije u Saveznom parlamentu Austrije Johann Gudenus, gradonačelnik italijanskog grada Karijano Lageta i kandidat Sjeverne lige na predstojećim izborima za Evropski parlament Dante Cattaneo, poslanik u parlamentu i zamjenik predsjednika Sjeverne lige u pokrajinskom parlamentu Lombardije Andrea Monti. Milorad Dodik održao je isti dan sastanak s predsjednikom Slobodarske partije Austrije Heinz-Christianom Stracheom.