Trojica pripadnika VRS-a, direktnih izvršilaca, priznala su krivicu na Sudu BiH, a Okružni sud u Banjoj Luci osudio je desetericu direktnih izvršilaca zločina na 84 godine

Piše: Izet PERVIZ

Za ratne zločine počinjene na teritoriji općine Bosanski Novi za vrijeme Agresije na Bosnu i Hercegovinu do sada su direktnim izvršiocima izrečene ukupno 103 godine zatvora. Sudilo im se na dva suda. Sud BiH izrekao je jednu presudu osudivši tri zločinca na 19 godina, svu trojicu na osnovu sporazuma o priznanju krivice. Okružni sud u Banjoj Luci izrekao je šest presuda i osudio deset bivših pripadnika VRS-a na 84 godine. Jedan od njih priznao je krivicu.

Dodaju li se ovim brojevima i visine kazni iz presuda vodećim ljudima RS-a koji su osuđeni i za zločine u Bosanskom Novom: predsjednik Radovan Karadžić (doživotni zatvor), potpredsjednica Biljana Plavšić (11 godina), predsjednik Narodne skupštine Momčilo Krajišnik (20 godina), ministar unutrašnjih poslova RS-a Mićo Stanišić (22 godine), član Kriznog štaba Autonomne regije Krajina (ARK) i načelnik regionalnog CSB-a Stojan Župljanin (22 godine) i predsjednik Skupštine i Kriznog štaba ARK-a i potpredsjednik Vlade RS-a Radoslav Brđanin (30 godina), onda slijedi da je za zločine u Bosanskom Novom osuđeno 19 osoba na jednu doživotnu kaznu i 208 godina zatvora. Ako se doživotna pretoči u vremensku, dobije se 248 godina zatvora.

Tok etničkog čišćenja kao rezultat udruženog zločinačkog poduhvata najbolje je opisan u presudi Momčilu Krajišniku. U tački 419. “Vijeće zaključuje da su srpske snage u junu 1992. ubile više od 39 Muslimana. U maju 1992. srpske snage su napale više muslimanskih sela u dolini rijeke Japre i grad Bosanski Novi, hotimično razorili kuće i džamije, te ubili više seljana. Krajem tog mjeseca muslimansko stanovništvo tih sela bilo je protjerano i okupljeno u selu Blagaj-Japra. Tokom maja i juna Muslimani su hapšeni i odvođeni u deset zatočeničkih centara, uključujući stadion ‘Mlakve’. Pomenutim postupcima, kao i pritiskom na predstavnike Muslimana, opštinske vlasti bosanskih Srba nastojale su, i uspjele, nagnati veliki dio muslimanskog stanovništva da ode iz te opštine i iz republike bosanskih Srba. Konvoji u kojma je bilo na hiljade ljudi, od kojih su neki ranije bili zatočeni na stadionu ‘Mlakve’, otišli su iz te opštine u Hrvatsku.”

U tački 406. presude Krajišniku detaljno se opisuje napad na civilno stanovništvo bošnjačke nacionalnosti: “Dana 9. maja 1992, ili približno tog datuma, Krizni štab Bosanskog Novog na čelu sa Radomirom Pašićem izdao je putem Radija Bosanski Novi ultimatum Muslimanima u toj opštini da predaju oružje u roku od 24 sata. Narednog dana srpske snage su napale Blagaj-Japru teškom artiljerijom koja je ranije postavljena oko tog sela. Selo je dva dana granatirano, a vojnici JNA su vatrenim oružjem gađali i ranjavali civile. U granatiranju je oštećena džamija i nekoliko kuća. Približno u isto vrijeme pucalo se i u gradu Bosanski Novi, a vojnici u uniformama JNA odveli su cjelokupno muslimansko stanovništvo četvrti Urije i Prekosanje u školu ‘Đuro Radmanović’ i ondje zatočili na nekoliko dana. Džamije u Urijama i Prekosanju razorene su. U maju 1992. počeli su odvoditi članove SDA iz Bosanskog Novog na ispitivanje u gradski hotel, policijsku stanicu i Vatrogasni dom, gdje su ih žestoko tukli.”

U tački 407. opisuje se nastavak “čišćenja” u dolini Japre: “Dana 24 . maja srpske jedinice su u selo Blagaj-Japru protjerale cjelokupno muslimansko stanovništvo sela u dolini Japre, koje su činili stanovnici sela Gornji Agići, Hodžići i Suhača, kao i sela Dedići, Dolovljani, Crna Rijeka, Ekići i Maslovare. (…) Kada su seljani počeli iseljavati, započela je pljačka i paljevina kuća.”

Kada su bošnjačko stanovništvo iz doline Japre skupili u Blagaj-Japri, onda je, kako se navodi u tački 411, “8. juna Krizni štab Bosanski Novi izdao ultimatum kojim se od 4.000 muslimana 24. maja silom okupljenih u Blagaj-Japri traži da, uz pomoć Kriznog štaba i Crvenog krsta, odu iz te opštine u pravcu Banje Luke, a u protivnom im Krizni štab neće moći garantovati bezbjednost. Sljedećeg dana srpski vojnici su pucnjima istjerali Muslimane iz kuća u kojima su bili smješteni. Neki civili su ranjeni. Muslimani su silom okupljeni kod mosta i, prije nego su ih odveli u preduzeće ‘Japra’ i zatočili, vojni policajci su im oduzeli dragocjenosti. U jednom trenutku jedan srpski vojnik je iz gomile izdvojio trojicu muškaraca i ubio ih iz vatrenog oružja. Uslijedilo je još takvih ubistava. Tom prilikom ubijen je dio ljudi koji su identifikovani prilikom ekshumacije masovnih grobnica na području Blagaj-Japre u kojima je pronađeno 69 tijela”.

U izvještaju Stanice javne bezbjednosti Bosanski Novi sačinjenom nekoliko sedmica kasnije stoji da je do 23. jula “odjavila” 5.629 Muslimana koji su zatražili da “dobrovoljno” odu iz općine.

O načinu na koji su ljudi “dobrovoljno” napustili svoje kuće najbolje kazuje tačka 416. haške presude Krajišniku: “Krajem juna ili početkom jula 1992. Krizni štab Bosanski Novi izdao je uputstvo kojim se regulišu uslovi za dobijanje dozvole za odlazak. Oni koji u svom vlasništvu nisu imali nikakvu imovinu morali su od opštinskog katastra dobiti službenu potvrdu o tome. Oni koji su u svom vlasništvu imali neku imovinu morali su sastaviti ugovor kojim tu imovinu ostavljaju Srbima, ili srpskoj državi, ili je se jednostavno odriču. Pored toga, oni koji su željeli otići morali su dostaviti spisak svih članova domaćinstva, pribaviti uvjerenje o nekažnjavanju, potvrdu da su svi računi za komunalne usluge plaćeni i od opštinskog sekretarijata dobiti potvrdu da su odslužili vojni rok, te od SJB-a dozvolu za odlazak. U svim dokumentima je moralo stajati da postupaju dobrovoljno.”

Svoje učešće u široko rasprostranjenom i sistematičnom napadu na civilno stanovništvo bošnjačke nacionalnosti pred Sudom BiH priznala su trojica pripadnika VRS-a. Stojan Kenjalo i Dragan Balaban osuđeni su na po 7, a Zoran Kenjalo na 5 godina zatvora. U presudi stoji da je s područja općine Bosanski Novi iseljeno više od 13.000 civila pretežno bošnjačke nacionalnosti. Stojan i Zoran Kenjalo i Dragan Balaban su, s dvadesetak naoružanih osoba, krenuli u napad na Ekiće i Aliće, zaseoke sela Maslovare, te već na putu ubili Mensuda Alića, koji je vozio traktor, a u naselju, istjerujući ljude iz kuća, još dvije osobe, Fadila Ekića i Džemala Alića. Odvojili su žene i djecu ispred, a muškarce iza njih i poveli ih na pravoslavno groblje. Tu su žene i djecu potovarili u traktore i otjerali ih u naselje Urije, a kada su se vratili, muškarce su odveli do mjesnog muslimanskog groblja i M. K. je naredio da iskopaju veliku grobnicu, a zatim naredio svojim vojnicima, LJ. B., M. O., R. K., M. B., R. B, Stojanu Kenjalu, Zoranu Kenjalu i Draganu Balabanu, da otvore paljbu. Ubili su 24 civila. Zatrpali su ih zemljom, a onda su, nakon rata, u drugoj polovini 1996. većinu ubijenih iskopali iz masovne grobnice, odvezli ih na ušće rijeke Japre u Sanu i bacili ih u vodu. U oktobru 1998. prekopavanjem grobnice nađena su tijela Midhe Ekića, Jasima Klehića, Emira Ramadana, Samida Ekića, Izeta Ekića i Jasmina Ramadana. U aprilu 2001. na ušću Japre nađeni su dijelovi ljudskih kostiju za koje je utvrđeno da pripadaju Senadu Ramadanu i Kasimu Ekiću, nizvodno, u naselju Jablanica pronađeno je tijelo Sejfe Ekića, ostala tijela bačena u rijeku nisu pronađena. Kazna je Stojanu Kenjalu, Draganu Balabanu i Zoranu Kenjalu izrečena 9. juna 2016.

Krivicu je priznao i Žarko Vujanović te ga je Okružni sud u Banjoj Luci osudio na 6 godina. Kao pripadnik VRS-a, on je 9. juna 1992. ušao u krug preduzeća “Japra” u Blagaju, gdje je bilo smješteno bošnjačko stanovništvo protjerano iz doline Japre. Prišao mu je muškarac iz Donje Japre i Vujanović ga je, nakon kraćeg razgovora, iznenada odgurnuo od sebe i s udaljenosti od metar do dva ispalio u njega dva metka, ubivši ga na licu mjesta. Presuda je pravosnažna od 16. februara 2010.

Sličan zločin počinio je Ratko Goronja. I on je osuđen na 6 godina. Kao pripadnik jedinice TO za brzo djelovanje, 6. juna 1992. godine, uniformiran i naoružan puškom, došao je u Blagaj-Japru u školu, gdje se nalazilo nekoliko civila bošnjačke nacionalnosti. Naredio je jednom civilu da pođe s njim. Poveo ga je prema Sani i ubio pucajući iz puške. Posmrtni ostaci ubijenog pronađeni su nakon rata na mezarju u Blagaj-Japri. Presuda Ratku Goronji pravosnažna je od 28. januara 2016.

Presudom pravosnažnom od 3. aprila 2008. osuđeni su: Goran Petić na 8, Zoran Đukić na 7, a Mladen Đukić i Goran Đukić na po 6 godina zatvora. Oni su, kao pripadnici paravojne formacije “Suva rebra”, a Goran Đukić i VRS-a, 30. juna 1992, uniformirani i naoružani puškama, došli u bosanskonovsko naselje Urije, znajući da je to naselje naseljeno bošnjačkim stanovništvom koje nije bilo vojno organizirano. Istjerali su ljude iz kuća, postrojili ih uza zid jedne kuće i naredili im da ruke podignu uvis. Na kraju su jednog policijskog inspektora ugurali u stojadina i odvezli u Poljavnice, dva kilometra od Bosanskog Novog. Tukli su ga i nasilu mu sipali rakiju u usta, uveli su ga u jednu kuću vlasnika srpske nacionalnosti, da bi ga na kraju odveli na obalu Une i ubili.

Milanko Vujanović osuđen je na 15 godina. U presudi pravosnažnoj od 26. decembra 2009. piše da je, kao pripadnik VRS-a, 19. oktobra 1992. u Blagajskoj Rijeci, s Milom i Nikicom Zgonjaninom, došao do kuće u kojoj je bilo osam civila bošnjačke nacionalnosti. Ušao je unutra s čarapom na glavi i izveo muškarca pomoću kojeg su iz druge kuće izmamili vlasnika. Tu su pucali po zidovima i vratima, a onda odveli vlasnika na nepoznatu lokaciju i ubili. Zatim je otišao na Huzeirovića Brdo i iz kuće odveo civila bošnjačke nacionalnosti u mjesto Vrio, gdje ga je ubio. Sutradan su se vratili pred onu kuću. Milanko Vujanović izveo je iz nje dvije žene. Vezali su ih žicom jednu za drugu, udarali su ih noževima, polili benzinom i zapalili, a Nikica Zgonjanin je zapucao iz automatske puške po tijelima obuhvaćenim plamenom. Vujanović se vratio u kuću i izveo iz nje muškarca. Njega su poveli do potoka Blagajska rijeka i ubili. Mile Zgonjanin i Nikica Zgonjanin u zasebnom su suđenju, koje je okončano pravosnažnom presudom od 30. aprila 2009, osuđeni na po 6 godina zatvora.

Milinko Konjević osuđen je pred Okružnim sudom u Banjoj Luci na 6 godina. Kao pripadnik VRS-a, 31. augusta 1992. s još jednom osobom došao je do bošnjačke kuće u Bosanskoj Dubici, gdje su zatekli civila, devetnaestogodišnjeg Remziju Hajdarevića, odveli ga iza štale i Konjević ga je ubio pucajući mu u leđa. Presuda je pravosnažna od 29. oktobra 2013.

Na optuženičkoj klupi Suda BiH već skoro pune četiri godine sjede Ljuban Babić, Ranko Balaban, Rajko Karlica, Milenko Brčin, Mirko Odžić, Milenko Babić, Ratko Goronja, Nikola Reljić, Dragan Baltić, Ranko Baltić, Miroslav Kapetanović i Ranko Grab. Njima se sudi na osnovu optužnice potvrđene 6. septembra 2016, koja ih tereti da su “kao pripadnici VRS-a od početka maja pa najmanje do septembra 1992. učestvovali u progonu nesrpskog stanovništva na području opštine Bosanski Novi, ubistvima, prisilnim preseljenjima i drugim nečovječnim postupcima”. S njima je bio optužen i Ostoja Balaban, ali je postupak protiv njega obustavljen 5. decembra 2017. zbog smrti. Suđenje je počelo 15. novembra 2016. i trenutno je u fazi svjedočenje svjedoka odbrane. Međutim, zadnje ročište održano je 19. februara 2020. jer Sud BiH nema sudnicu u kojoj bi u predmetima gdje je optuženo više od deset osoba mogao ispoštovati sve mjere uvedene zbog pandemije novog virusa korona.

Za zločine izvršene na području općine Bosanski Novi aktuelne su još dvije optužnice, ali su oba optužena nedostupna bosanskohercegovačkom pravosuđu. Milenka Karlicu optužnica potvrđena od Suda BiH 12. januara 2016. tereti da je, “u okviru široko rasprostranjenog i sistematičnog napada VRS-a i MUP-a RS-a na nesrpsko civilno stanovništvo opštine Bosanski Novi, učestvovao u progonu bošnjačkog stanovništva u zaseocima Ekići i Alići, ubistvima, prisilnim preseljenjem i mučenjem”.

Željko Novaković živi u Beogradu i nije se pojavio na izjašnjenju o krivnji zakazanom za 13. decembar 2019. Optužnica potvrđena od Suda BiH 5. juna 2019. tereti ga da je u Ekićima i Alićima 22. juna 1992. učestvovao u ubistvima 27 muškaraca bošnjačke nacionalnosti koje su odvojili od njihovih porodica te tukli, mučili i zlostavljali ih u prisustvu njihovih žena i djece. Mediji su pisali da se nisu ispunili uvjeti za raspisivanje potjernice jer Novaković nije izabrao novog branioca.