Nakon albuma Firma Ilegal, grupu napušta Adisa Zvekić, glavni vokal, koautor tekstova i jedan od osnivača “originalne Dubioze”, zbog, kako je svojevremeno izjavila, “nedostatka slobode i prostora kako bi se ostvarila kao umjetnik kakav želi biti”. Već se tada moglo naslutiti da će bend pretrpjeti određenu transformaciju, ali da će u konačnici pribjeći općoj komercijalizaciji, bukvalizaciji i banalizaciji originalnog umjetničkog izražaja, niko nije očekivao, a trebao je

Nedavno održani koncerti grupe “Dubioza kolektiv” pred rasprodanom Arenom u Zagrebu i punom “Skenderijom” ne služe, nažalost, kao mjerilo kvalitete jednog muzičkog izraza, već kao dokaz krajnje komercalizacije i popularizacije nekada originalnog alternativnog bosanskohercegovačkog benda. Kada dvorane rezervirane za izvođače narodne i pop-muzike, kao što su Halid Bešlić, Zdravko Čolić, Željko Joksimović, “napuni” bend koji je sebe donedavno smatrao svojevrsnom “opozicijom”, to ne pokazuje iznenadno rađanje ljubavi prema alternativnoj muzici, već naprotiv, predstavlja “pravo lice“ jednog muzičkog “karaktera”.

“Jednom davno (2003), u dalekoj zemlji zvanoj BiH”, grupa prijatelja iz Sarajeva i Zenice osnovala je bend “Dubioza kolektiv”. Pažnju javnosti privukli su već prvim spotom za pjesmu Bring The System Down, u kojem su predstavili jedan novi, u Bosni i Hercegovini revolucionarni zvuk, u kojem se idealno nadopunjuju žanrovi reggaea, duba, alternativnog roka, hip-hopa i elektronske muzike. S tri vokala, dva muška i jednim ženskim, uz pomoć kojih je na nekoliko različitih žanrovskih načina predstavljen krajnje revolucionarni naslov / tekst “obori sistem”, “Dubioza kolektiv” otkrio se muzičkoj javnosti kao jedan od prvih bosanskohercegovačkih bendova s hrabrošću za apsolutno eksperimentiranje žanrovima i spajanje naizgled nespojivih stilova. Upravo spomenuta pjesma ovaj je muzički “kolektiv” nagovijestila kao umjetničku grupu koja stvara na tragu svojevrsnog “big beat” žanra, koji su proslavili bendovi kao što su “The Prodigy”, “The Chemical Brothers”, “Fatboy Slim”, “Groove Armada”.

REGGAE S HARMONIKOM

Nakon nekoliko narednih singlova i spotova, npr. Be Highirly (2004) i Bosnian Rastafaria (2004), kao svojevrsnih reggae, hip-hop ostvarenja s harmonikom, postalo je jasno da je “Dubiozu” nemoguće smjestiti niti u jednu žanrovsku ili stilsku “ladicu”, te da je riječ o apsolutno originalnom bosanskohercegovačkom muzičkom proizvodu. Rastafarijanski čovječuljak s beretkom na kojoj stoji grb Republike BiH (1992–1998), kao zaštitni znak “Dubioze”, dobio je svoje krajnje originalno značenje koje se proširilo na regionalnu i evropsku scenu alternativne muzike. Međutim, “Dubioza” se nije na ovom zaustavila, već je nastavila žanrovski eksperimentirati te je 2005. godine predstavila jednu od najoriginalnijih i najvažnijih alternativnih numera u historiji bosanskohercegovačke muzičke scene, naslova Ovo je zatvor. Posluživši kao muzička podloga za uvodnu špicu kultne političko-zabavne emisije Centralni zatvor, spojivši neraskidivom vezom postratnu stvarnost – u kojoj su svakodnevica korupcija, kriminal i obmana – s nadasve specifičnim muzičkim izrazom, ova pjesma postala je simbol pobune protiv sveopće krađe u društvu i poziv na bijeg iz “centralnog zatvora” uma. Ova svojevrsna muzička revolucija sa žestokim zvukom i dokumentarističkom obradom bosanskohercegovačke stvarnosti (novinski članci, video i audiosnimci vijesti i emisija) svoj je vrhunac dosegnula pjesmom Šuti i trpi (2008) s trećeg studijskog albuma Firma Ilegal, u kojoj cijeli tekst čini kultna izjava: “Šuti i trpi, bit će bolje”, koja, kao segment otrgnut iz stvarnosti, metaforički opisuje život u Bosni i Hercegovini.

BIJEG U KOMERCIJALNOST I BANALNOST

Nakon spomenutog albuma, grupu napušta Adisa Zvekić, glavni vokal, koautor tekstova i jedan od osnivača “originalne Dubioze”, zbog, kako je svojevremeno izjavila, “nedostatka slobode i prostora kako bi se ostvarila kao umjetnik kakav želi biti”. Već se tada moglo naslutiti da će bend pretrpjeti određenu transformaciju, ali da će u konačnici pribjeći općoj komercijalizaciji, bukvalizaciji i banalizaciji originalnog umjetničkog izražaja, niko nije očekivao, a trebao je. Naime, era “Dubioze” kao alternativne, nekomercijalne, antipopularističke muzičke grupe završena je pjesmom Vidi, vidi, vidi, na kojoj se kao gost pojavljuje Saša Lošić, a koja će poslužiti kao najava za “Kolektiv” koji danas puni sale širom zemalja bivše Jugoslavije.

Dakle, ono što je ispočetka predstavljalo suptilnu, ali snažnu kritiku istovremeno apsurdne i tragične bosanskohercegovačke stvarnosti, uz, prije svega, pomoć jezika muzike, postalo je doslovno “prevođenje” općih, stereotipnih, balkanizacijskih definicija postratne političko-društvene situacije u Bosni i Hercegovine, naprimjer: “ovdje je najbitnije ko se kako zove” (Vidi, vidi, vidi); “zašto u ovoj vukojebini sam ja odrast’o” (Kokuz); “kada će u ovu zemlju stići dobre vijesti” (Niko nije kriv); “al’ nećete na vlasti vječno biti, svi drugi su gladni, a vi ste siti”; “nacionalni torovi izvor su problema” ili “dvije škole, isti krov” (Njihovi i naši). Dakle, “Dubioza kolektiv” u jednoj će nametnutoj, krajnje sumornoj i beznadežnoj kolektivnoj svijesti građana Bosne i Hercegovine, u kojoj je mržnja prema vlastitoj zemlji njen osnovni doživljaj, uvidjeti priliku za obmanu svoje publike “revolucionarnim” i “jedinstvenim” pjesmama i albumima i, na koncu, za istu onu materijalnu “zaradu” koju pripisuju političarima.

Za razliku od smislenih “reggae izleta” u početnim albumima, u kojima je pušenje marihuane krajnje suptilno predstavljalo neizostavan segment rastafarijanstva kao kulture, “nova Dubioza“ opredijelila se za neukusnu i gotovo nasilnu “prodaju” trave kao jedinog ispravnog, spasonosnog i “kul” načina življenja – “Gandža, bilje, zelje, vutra, suka, sensimilla, žuža, džoja, rora, rizla, jufka, cannabis sativa, gandža, bilje, zelje, vutra, suka, sensimilla, žuža, džoja, rora, rizla, jufka, marihuana… Kad svega je dosta i treba mi predah, ja smotam još jednu i padam u sevdah…” (refren pjesme Domaćica). Za razliku od i dalje “svojih” bh. muzičkih grupa, kao što su “Zoster”, “Letu štuke”, koji siromaštvo i opće nezadovoljstvo koriste kao sredstvo za propitivanje vlastitih muzičkih izražaja, te ih “prevode” u određeni autoironijski, metaforički, komično-tragični prikaz svakodnevice (Ko je jamio ili Brojevi računa), “Dubioza” ih koristi kao reklamu vlastitog brenda.

BOSNA JE… “SARMA I ĆEVAPI”

Naredni album objavljen za domaće tržište najavljen je nadasve “inovativnim”, “originalnim”, “kreativnim” naslovom Apsurdistan, već iskorištenim u časopisu Političke studije (Politische Studien), Avanturama u Apsurdistanu s Mickeyom Mouseom, upotrijebljen kao naslov pjesme grupe “Blind Passengers” te kao naziv romana i filma (Absurdistan)… Od prve pjesme Tranzicija “Dubioza kolektiv” nastavlja s banalnim, stereotipnim, uopćenim prikazom Bosne i Hercegovine i njene svakodnevice u kojem se “teško odlučit’ kad je širok asortiman, da l’ je bolje biti Srbin, Hrvat il’ Musliman”.

Osim krajnje bahatog i uvredljivog miješanja religije i nacije (musliman je osoba koja slijedi islam, a Bošnjak je narodna pripadnost), “Dubiozina” Tranzicija multietničnost kao “zaštitni znak” Bosne i Hercegovine, njene historije, kulture i tradicije pretvara u priliku za ostvarivanje vlastite koristi (materijalne). Dalje, već u numeri Volio BiH, s krajnje naivnom igrom riječima, trenutno najpopularnija bh. grupa svoju zemlju, Bosnu i Hercegovinu, definira uz pomoć stereotipa “s dna kace”, posežući, dakle, za hranom – janjetom, ćevapima, sarmom (i da svaki dan za ručak mezim suši, jedem janje… McDonald’s da poslužuje ćevape i sarmu).

U tekstovima na ovom albumu, koji umjesto nekadašnje “dubiozne” analize društva s univerzalnim značenjem više liče na “kreativne nebuloze” (npr. “kažu da malu djecu donosi nam roda i da jedino je zdrava flaširana voda”??), a u kojima se, s jedne strane, preporučuje odlazak iz BiH (“ostao je izjeban ko god nije pobjeg'o”), a s druge, priziva drug Tito i ono prošlo, “bolje” vrijeme (“da vas pitam, drugovi, majku li vam vašu, zakaj ste razjebali lijepu Jugu našu, bratstva i jedinstva ugasili ste plamen, svi ćete na Goli otok, tucat ćete kamen”). Ipak, ne treba zaboraviti da najveći procent trenutne “Dubiozine” publike čine srednjoškolci koji nisu živjeli za vrijeme SFR Jugoslavije, već žive sada i ovdje, u Bosni i Hercegovini, iz koje ih opet “Dubioza” odlučno “tjera”.

KOPIJA KUSTURICINOG “THE NO SMOKING ORCHESTRA”

Shvativši da gubi vrijeme s ozbiljnom muzikom, a tragajući za muzičkom formom koja će ih “preporučiti” inostranstvu i učiniti zanimljivim strancu, “Dubioza kolektiv” poseže za dobrim starim prikazom Balkana na kojem se pije alkohol i “luđački” pleše uz žestoki i do krajnosti ubrzani ritam s trubama i harmonikom (No Escape from Balkan). Upravo ovu formu svojevrsnog “balkanskog punka” svijetu je skupo prodala grupa “Emir Kusturica & The No Smoking Orchestra”, koja, puneći dvorane širom svijeta, Englezu, Nijemcu, Argentincu…, koji ne razumiju balkansku historiju niti tradiciju, također prikazuje krajnje trivijalne, vulgarne, politički nekorektne tekstove. Na kraju, i Kusturicina i “Dubiozina” muzika ostaju svedene na ples u nekontroliranom ritmu, u kojem se za prevlast bore tonovi koji dolaze iz električne gitare, trube, harmonike, DJ miksete, a kod kojeg o tekstu niko i ne stigne razmišljati. U oba ova slučaja ne postoji nikakva žanrovska razgraničenost. A dok Kusturica povremeno uspijeva odvagnuti koji se instrumenti međusobno nadopunjuju i kreirati zanimljivo muzičko ostvarenje o ljubavi, “Dubioza” sve više tone u apsolutnu stilsku neskladnost, kontradiktornost, konfuznost, u kojoj se tokom jedne pjesme promijene gotovo svi muzički žanrovi i stilovi, od industrijskog roka, preko brostepa, do narodnjačkih trubača.

Naravno da “puna sala” na muzičkom koncertu nije primjer (ne)kvalitete određene vrste muzike niti muzike uopće (iako se na domaćoj muzičkoj sceni i o tome može raspravljati), ali u “Dubiozinom” slučaju predstavlja konačno ishodište jedne transformacije, od najoriginalnijeg, najtalentiranijeg i najhrabrijeg regionalnog benda do “Kolektiva” prilagođenog širokoj slušalačkoj masi, cijeloj jednoj generaciji (Himna generacije), koji će potajnim ljubiteljima popularne muzike, npr. “Crvene jabuke” ili, još tačnije, Ace Lukasa, poslužiti kao opravdanje da, eto, slušaju i “Dubiozu”.