Pokrajina Nagorno-Karabakh proglasila je nezavisnost 1992. godine, a priznale su je redom sve nepriznate “republike”: Južna Osetija, Abhazija i Pridnjestovlje. Sporazum o prekidu vatre između Azerbejdžana i Armenije potpisan je 12. maja 1994. godine. Armenske snage porušile su sve što je pripadalo azerbejdžanskom narodu, nijedna džamija nije ostala čitava. Šteta koju su nanijeli procjenjuje se na deset milijardi dolara

Piše: Jakub SALKIĆ

Hiljade ubijenih civila, žena i muškaraca, djece i staraca, spaljena sela i gradovi, do temelja srušene džamije. Ovo je slika Bosne i Hercegovine iz devedesetih godina prošlog stoljeća. Ali ovo je i slika Azerbejdžana iz istog tog perioda. I u Azerbejdžanu je počinjen genocid kao i u Bosni i Hercegovini. Ova daleka prijateljska zemlja s obala Kaspijskog mora zapravo nam je jako bliska jer dijelimo vrlo sličnu sudbinu. No, tragična sudbina Azerbejdžana nije nam dovoljno poznata, prvenstveno iz razloga što smo u vrijeme agresije na Azerbejdžan od susjedne mu Armenije potpomognute Rusijom bili zaokupljeni vlastitom odbranom od agresije susjedne nam Srbije, potpomognute “zajedničkom” Jugoslavenskom narodnom armijom, a potom i od Hrvatske.

Naime, devedesetih godina Armenija je okupirala dio teritorije Azerbejdžana, regiju Nagorno‑Karabakh. S obzirom na to da balkanska javnost nije dovoljno upoznata s činjenicom da je dio Azerbejdžana okupiran i da problem još nije riješen, Asocijacija “Mostovi prijateljstva” iz Zenice, zajedno s partnerskom nevladinom organizacijom iz Republike Azerbejdžan “Azerbaijan Democratic Student & Youth” i Pravnim fakultetom Univerziteta u Zenici, organizirala je konferenciju “Armenija – Azerbejdžan – Nagorno-Karabakh, sukobi i realnost sa stanovišta balkanske javnosti”.

“Konflikt u Azerbejdžanu desio se otprilike kada i konflikt u Bosni i Hercegovini. Dešavaju se slične stvari Azerbejdžanu kao i Bosni i Hercegovini, veličaju se dokazani ratni zločinci. U Bugarskoj je nedavno pokrenuta inicijativa da se dokazanom ratnom zločincu koji je u Drugom svjetskom ratu počinio zločine nad azerbejdžanskim stanovništvom podigne spomenik. Jedan od razloga zašto je organizirana ova konferencija jeste i to što Bosna i Hercegovina i Azerbejdžan imaju dobre prijateljske odnose. Dokaz tih dobrih odnosa jeste, između ostalog, to što je Bosna i Hercegovina prije nekoliko godina prihvatila rezoluciju kojom se priznaje i osuđuje genocid počinjen u Azerbejdžanu”, kazao je Jasmin Imamović, direktor Asocijacije “Mostovi prijateljstva”.

“O Azerbejdžanu ponajviše znamo zbog njegovog ekonomskog buma posljednjih godina, zbog čega je i dobio naziv ‘kaspijski tigar’. Nijedna država bivšeg Sovjetskog Saveza nije uspjela tako brzo stati na noge, ekonomski i društveno se razviti kao što je to učinio Azerbejdžan nakon agresije. To govori o snazi i vitalnosti azerbejdžanskog naroda”, kaže Dževad Drino, profesor Pravnog fakulteta u Zenici.

On je na konferenciji, održanoj u Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine, podsjetio da je devedesetih godina u sali iste ove zgrade Bošnjacima prijećeno da će doživjeti sudbinu Nagorno-Karabakha ako Bosna i Hercegovina proglasi nezavisnost.

Asif Azgarli, predsjednik Organizacije “Azerbaijan Democratic Student & Youth”, ukratko je podsjetio na historiju regije Nagorno-Karabakh, istaknuvši da je ta regija oduvijek imala svoju autonomiju, prije sovjeta, u vrijeme sovjeta i poslije. Prije 300-400 godina, u vrijeme Osmanskog carstva, postojao je begluk Karabakh.

Nakon što je Iran postao samostalna država, a prije toga je bio dijelom Osmanske imperije, u njegovom sastavu bila je i teritorija današnjeg Azerbejdžana. No, u ratu između Rusije i Irana krajem 19. stoljeća Iran je izgubio tu svoju teritoriju, današnji Azerbejdžan, koji je potom pao u ruke carske Rusije.

Poslije Prvog svjetskog rata, u vrijeme formiranja nacionalnih država, Azerbejdžan je 1918. godine proglasio nezavisnost. Poslije Azerbejdžana nastale su susjedne nezavisne države Gruzija i Armenija. Nezavisnost Azerbejdžana trajala je dvije godine. Ruske snage zauzele su ovu državu i stavile je pod svoju kontrolu. U to vrijeme 80.000 armenskih porodica naseljeno je u regiju Nagorno-Karabakh, dio iz Osmanske imperije, a dio iz Irana. Staljinovom odlukom iz 1923. godine data je autonomija regiji Karabakh i dodat joj je naziv Nagorno. U svim relevantnim historijskim izvorima zapisano je da je Nagorno-Karabakh uvijek imao autonomiju, ali uvijek u okviru Azerbejdžana.

“Politika tog doba, politika cara Petra Velikog, bila je da se u područja u kojima ima muslimana naseli kršćansko stanovništvo i to se nikad nije pokazalo kao rješenje koje donosi dugoročni mir i stabilnost. Bošnjaci i Azeri imaju dosta toga zajedničkog. Prvi genocid počinjen nad Azerbejdžancima desio se 1918. godine, kada je ruska vojska – u to doba je Lenjin bio zapovjednik jednog od bataljona – izvršila genocid u kojem je ubijeno više od 3.000 muslimana. Drugi genocid desio se osamdesetih godina, kada je ruska vojska ušla u Azerbejdžan i glavni grad Baku, gdje su počinjeni strašni zločini”, objašnjava Azgarli.

Problemi u regiji Nagorno-Karabakh intenzivirani su 1988. godine, kada lokalno armensko stanovništvo i Armenija traže od sovjetskih vlasti da Nagorno-Karabakh odvoje od Azerbejdžana i pripoje Armeniji. Moskva 1990. godine uvodi vanredno stanje u regiji Nagorno‑Karabakh. Budući da su to bile posljednje godine Sovjetskog Saveza, Azerbejdžan 1991. godine uspostavlja svoju vladu i proglašava nezavisnost, drugi put u stotinu godina.

“U februaru 1992. godine desio se strašan zločin, genocid na području grada Hodžali nad azerbejdžanskim stanovništvom. U noći 25. na 26. februar armenske snage ušle su uz podršku Rusije u regiju Karabakh, općinu Hodžali sravnili su sa zemljom i pobili sve što se našlo pred njima. Tada je ubijeno 2.500 ljudi. Ubijane su kompletne porodice”, priča Azgarli. To je bio početak dvogodišnjeg oružanog sukoba Armenije i Azerbejdžana.

Serž Sargsjan, koji je poslije postao predsjednik Armenije, bio je jedan od civilnih zapovjednika tokom agresije na Azerbejdžan. Jedne prilike izjavio je: “Prije Hodžalija Azerbejdžanci nisu mislili da će Armenija i armenska vojska doći do toga da ubijaju civilno stanovništvo, ali mi smo u noći 25/26. februara pobili sve civile koji su se nalazili u gradu Hodžaliju.”

Pokrajina Nagorno-Karabakh proglasila je nezavisnost 1992. godine, a priznale su je redom sve nepriznate “republike”: Južna Osetija, Abhazija i Pridnjestovlje. Sporazum o prekidu vatre između Azerbejdžana i Armenije potpisan je 12. maja 1994. godine. Armenske snage porušile su sve što je pripadalo azerbejdžanskom narodu, nijedna džamija nije ostala čitava. Šteta koju su nanijeli procjenjuje se na deset milijardi dolara.

Donesene su četiri rezolucije UN-a, Vijeća Evrope i OSCE-a koje se odnose na Nagorno‑Karabakh i u kojima se osuđuju zločini i poziva Armenija da napusti okupiranu teritoriju. Nažalost, Armenija se uz podršku Rusije oglušila na ove rezolucije.

“Narod i vlada Azerbejdžana uvijek su bili za mir, pa tako i ovaj problem žele riješiti mirnim putem”, kaže Azgarli.

Enver Halilović, bivši ambasador Bosne i Hercegovine u Rusiji, odlično poznaje prilike u ovom dijelu svijeta. Naglašava da je sovjetski režim u Azerbejdžanu iza sebe ostavio 17.000 žrtava. Staljinov teror išao je dotle da je vršeno i slaveniziranje Azera, pa su mnoge porodice morale mijenjati prezimena i dodavati im tipični slavenski nastavak u prezimenu “ov”.

Halilović ističe da nije nikakvo iznenađenje što Rusija predstavlja veliki teret za Azerbejdžan, jer je sovjetska vojska zauzela Nagorno-Karabakh, isto kao što je JNA ratovala u korist Srbije.

Između Bosne i Hercegovine i Azerbejdžana ima dosta sličnosti. Kao i Bosna i Hercegovina, Azerbejdžan je nezavisnost stekao devedesetih godina 20. stoljeća. Prije toga je bio pod komunističkom vlašću, dio Sovjetskog Saveza, kao što je i Bosna i Hercegovina bila dio komunističke Jugoslavije. Bio je i dijelom Osmanskog carstva, baš kao i Bosna i Hercegovina.

“Sukob u Nagorno-Karabakhu završen je 1994. godine potpisivanjem sporazuma o prekidu vatre, ali to je klasičan primjer ‘zamrznutog konflikta’. Istu situaciju imamo u Gruziji, Moldaviji, sada i u Ukrajini, sve s ciljem da Rusija zadrži utjecaj u tim zemljama. Nije slučajno da Rusija pokušava blokirati sve rezolucije u UN-u koje se tiču sukoba u ovim područjima, jer je ova zemlja puna neotkrivenih zločina koje su počinili tokom ere komunizma, ali i u carskoj Rusiji. O tome u Rusiji niko ne smije govoriti. Carska Rusija pod vodstvom Ivana Groznog uništila je Tatare počinivši grozne zločine. Rusija je s etničkim čišćenjem nastavila u Staljinovoj eri. Staljin je deportirao Čečene na Kavkaz, nisu se smjeli vratiti u Čečeniju. Rusija se razvijala nasilnim preseljavanjem naroda i pravljenjem nasilnih mješavina. To je urađeno u Azerbejdžanu useljavanjem Armena. Blizu milion ljudi protjerano je iz Nagorno-Karabakha. To je klasično etničko čišćenje. Nagorno-Karabakh, koji je proizvod Rusije, ozbiljan je problem”, objašnjava Halilović.

Prostor Evroazije izuzetno je interesantan velikim silama. Kako je rekao jedan filozof, Evroazija je centar svijeta, a Kaspijsko more osa je civilizacije. Nije ni čudo, jer Kaspijsko more najbogatija je tačka naftom i plinom u tom prostoru. Naftovodi koji su izgrađeni ili su još u izgradnji, a koji zaobilaze Rusiju, u kojima Azerbejdžan igra glavnu ulogu, proizvode nove odnose u svijetu, a to svakako ne može proći bez turbulencija. Rusija se ne odriče lahko svojih interesa i utjecaja u ovoj regiji. S druge strane, s ciljem oslobađanja od utjecaja Rusije, bivše sovjetske republike Azerbejdžan, Gruzija, Ukrajina i Moldavija osnovale su asocijaciju zemalja GUAM. Koliko je bitno Rusiji da zadrži utjecaj u ovim zemljama, pokazuje činjenica da u svakoj od tih zemalja ima barem jedan “zamrznuti konflikt”, Krim u Ukrajini, Južna Osetija i Abhazija u Gruziji, Karbakh u Azerbejdžanu i Pridnjestovlje u Moldaviji.

Dakle, jasno je da Balkan i Kavkaz imaju dosta toga što ih povezuje.

Na kraju, učesnici konferencije ukazali su na jedan nedostatak. Naime, iako Azerbejdžan i Bosna i Hercegovina imaju dobre prijateljske odnose, Azerbejdžan nema svoju ambasadu u Bosni i Hercegovine, a ni Bosna i Hercegovina je nema u Azerbejdžanu.