Običan čovjek (An Ordinary Man), 2017. godina, USA; akcija / drama / triler / biografski; režija i scenarij: Brad Silberling; uloge: Ben Kingsley, Hera Hilmar, Peter Serafinowicz

Opće je poznata velika zainteresiranost zapadne i, prije svega, holivudske kinematografije za proteklim ratom na tlu država koje su nekada činile Jugoslaviju, a što je u nemaloj suprotnosti s odnosom njihovih zemalja prema opsadi Sarajeva, agresiji na Bosnu i Hercegovinu i genocidu u Srebrenici. Međutim, zapadne filmadžije nikad nisu i nikad neće bosanskohercegovačku tragediju posmatrati kao iznimno referentan segment savremene historije koji dodatno treba istražiti i predstaviti široj gledalačkoj masi, već kao priliku za adaptaciju u površne i najčešće besmislene holivudske blockbustere.

U proteklih nekoliko godina nastala je gotovo nova žanrovsko-tematska kategorija – “movies about war in Bosnia” (filmovi o ratu u Bosni). Taj svojevrsni filmski pokret čine, prije svega, ratne drame u kojima se pokušalo prikazati stradanje i krvoproliće tokom agresije na BiH (U zemlji krvi i meda Angeline Jolie), te akcioni trileri čiji centralni sižejni tok prati lov na određenog, neuhvatljivog (srpskog) ratnog zločinca ili čak obrnuto (The Hunting Party Richarda Sheparda ili Sezona lova Marka Stevena Johnsona). Zbog površnog pristupa, i jedni drugi na sebi svojstven način ismijavaju žrtve agresije (npr. silovana Bošnjakinja zaljubi se u srpskog vojnika, američki novinar razotkrije Radovana Karadžića i zatim ga preda mještanima nepoznatog muslimanskog gradića), ali i okaljavaju cjelokupnu historiju filmske umjetnosti.

Najnoviji “izrod” ovog segmenta holivudske filmske produkcije jeste ostvarenje Običan čovjek (An Ordinary Man, 2017) režisera i scenariste Brada Silberlinga s oskarovcem Benom Kingsleyem u naslovnoj ulozi. Prije samog početka analize i prikaza, potrebno je napomenuti da se autor ovog teksta u svojoj dugogodišnjoj karijeri filmskog kritičara još nikada nije susreo s ostvarenjem koje na ovako visokom nivou vrijeđa inteligenciju, filmsku umjetnost, historiju, te koje se toliko odriče bilo kakvih estetskih i etičkih normi. Film otvara telop u kojem je ukratko predstavljen “zapadni” površni pogled na protekli rat, kao i sam glavni lik i njegova uloga u filmskom narativu – “Bivša Jugoslavija.

Pad komunizma doveo je do buđenja potisnutih etničkih, religijskih i regionalnih rivaliteta, dijeleći pritom nekada ujedinjen narod. U nadolazećim ratovima zločini protiv čovječanstva uključuju etničko čišćenje, mučenje, sistematsko silovanje i masovna ubistva. Mnogi ratni zločinci optuženi od Međunarodnog tribunala izbjegavaju hvatanje i godinama žive kao bjegunci. Naposljetku, svi bivaju uhapšeni i izvedeni pred sud pravde… svi, osim jednog.” Dakle, režiser Silberling, poznat po filmovima Casper (1995) i Grad anđela (1998), svoje novo ostvarenje započinje s materijalnom pogreškom koja njegov ostatak čini lažnim, nepotrebnim i gotovo besmislenim. Naime, nakon što u narednom kadru predstavi lika Generala (Ben Kingsley) kao fikcionalnu verziju bivšeg generala VRS-a Ratka Mladića, koji u lokalnoj beogradskoj samoposluzi s osmijehom na licu bira paprike, režiser, zapravo, započinje fikcionalni sukob s historijom.

Jer, dok njegova verzija optuženog ratnog zločinca koji i dalje kupuje paprike na slobodi, a zatim uz pomoć fascinantnih borilačkih poteza savladava pljačkaša s pištoljem, u stvarnosti, pravi Ratko Mladić konzumira zatvorsku hranu u Hagu već skoro sedam godina. General nastavlja opuštenu šetnju ulicama Beograda dok ga odjednom ne presretne jedan od njegovih pomoćnika, a zatim automobilom prebaci na novo mjesto skrivanja, napušteni stan u oronuloj staroj zgradi. Prolazeći njenim hodnicima, General krajnje neočekivano, i za njega i za gledaoce, u jednom od stanova ugleda pokrivenu ženu kako klanja, koja će mu, kako se u posljednjoj sceni ispostavlja, tokom njegovog skrivanja dostavljati novac i novine.

Da li je režiser ovim postupkom, zapravo, pokušao kreirati oprost i razumijevanje jedne muslimanske žene prema ratnom zločincu odgovornom za smrt desetine hiljada njenih sunarodnjaka, ili je samo prerušio Generalovu pomoćnicu (žena na kraju ne skine šamiju), ostaje nepoznanica. Zaplet filma započinje dolaskom u stan djevojke Tanje (Hera Hilmar), koja je tu radila kao kućna pomoćnica bivše stanarke. Oprezan, inteligentan, spretan te krajnje šarmantan, General je natjera da se razodjene i istušira kako bi otkrio je li riječ o uljezu koji ga želi izručiti Međunarodnom sudu za ratne zločine u Hagu. Upravo ta scena “upoznavanja” predstavlja početak jednog divnog prijateljstva (zasnovanog na odnosu otac – kćerka), koje će, između ostalog, uključivati i zajedničko kuhanje, večeru sa svijećama, bezbrižne šetnje Beogradom, preslušavanje bosanske sevdalinke Moj dilbere te, u konačnici, međusobno poistovjećenje s ličnim tragedijama (Tanjinom smrću roditelja i Generalovom samoubistvu kćerke – istinit podatak iz biografije Ratka Mladića).

Ipak, u nastavku se ispostavlja da Tanja nije kućna pomoćnica, već svojevrsna tajna agentica čiji je zadatak da zaštiti Generala i tako nastavi ono što su započeli njeni roditelji kao bivši vojnici (VRS-a?), koji, opet, nisu poginuli u saobraćajnoj nesreći, već od neprijateljske autobombe (Armije BiH?). Nakon ovog “razotkrivanja” glavnog ženskog lika, traženja Generalovog autograma “za svog sina” od uličnog prodavača, Generalovog povratka u rodno selo, u kojem ga domaćim hljebom posluži slijepa pokrivena nana koja izađe iz stare muslimanske kuće, označene simbolom “mjeseca i zvijezde”, dolazi se do zaključka da je General neshvaćeni, napaćeni, iznimno popularni junak svjetskih razmjera, protiv kojeg niti jedna osoba u svijetu (filmu), uključujući i nekoliko prikazanih muslimanki, nema ništa protiv (osim nekog zločestog suda).

Ipak, kao najbolja osoba na svijetu, General je predstavljen u, zasigurno, najgorem filmu 21. stoljeća, u kojem se, uz pomoć brutalnog falsificiranja historije i glumačke interpretacije bivšeg “Gandhija” (Gandhi, 1982) te “Jevreja u holokaustu” (Schindlerova lista, 1993) Bena Kingsleya pokušalo predstaviti “ljudsko lice” jednog od najvećih ratnih zločinaca moderne historije.